Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi
Murabbiyning kasbiy mahoratining tarkibiy qismlari
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Psixologiya va sport psixologiyasi (o`quv qo`llanma) (3)
6.1.
Murabbiyning kasbiy mahoratining tarkibiy qismlari Trener faoliyatining tuzilishi dinamik tuzilma bo‗lib, unda asosiy bo‗lgan ba‘zi tarkibiy qismlar etakchi rol o‗ynaydi, boshqalari - ikkinchi darajali, bo‗ysunuvchi. Ulardan birining etarli darajada rivojlanmaganligi ikkinchisining ustun rivojlanishi bilan qoplanishi mumkin. Barcha komponentlar rivojlanishining past darajasi pedagogik mukammallikni ta‘minlay olmaydi. Murabbiy faoliyatida uning barcha tarkibiy qismlari bir yoki bir nechtasining etakchi roli bilan uyg‘un ravishda uyg‘unlashishi aniqlandi. Katta ehtimol bilan, har bir murabbiyning faoliyati strukturasidagi asosiy komponent uning o‗zi yoki ularning guruhidir. Murabbiy faoliyatining strukturasi kasbiy mahoratning o‗sishi bilan o‗zgarishi mumkin: ba‘zi tarkibiy qismlar, kamroq ifodalangan, o‗sishni boshlaydi, boshqalari esa, ilgari ustun bo‗lgan, etakchi rolini yo‗qotadi, ya‘ni. faoliyati qayta tashkil etilmoqda. N.V.Kuzminaning so‗zlariga ko‗ra, yosh murabbiylar ko‗p hollarda tashkiliy va kommunikativ komponentlar ustunlik qiladi. Konstruktiv va gnostik komponentlarning etarli darajada rivojlanmaganligi ishdagi faollik, dinamizm, harakatchanlik bilan qoplanadi. Vaqt o‗tishi bilan faoliyatda iqtisodiy samaradorlik mavjud. Murabbiylar faoliyat orqali fikrlash, o‗quv va o‗quv materialini tanlash va tuzish va uning rang-barangligiga, berilgan darsning maqsadlarini o‗qitishning yakuniy maqsadlari bilan solishtirishga va hokazolarga ko‗proq e‘tibor bera boshladilar, ya‘ni. konstruktiv va gnostik komponentlar asosiy bo‗ladi. Pedagogik mahorat darajasiga qarab o‗qituvchi-murabbiy mehnatining o‗ziga xos xususiyatlarini o‗rgangan Si kudinov, shuningdek, yuqori malakali o‗qituvchi- murabbiyning gnostik pozitsiyani egallashini va past darajadagi mahorat darajasidagi o‗qituvchilar-kommunikativ komponentni egallashini ta‘kidlaydi. Bir qator mualliflar murabbiy faoliyatida tashkiliy komponentning asosiy rolini ko‗rsatadilar (A.G.Grigorieva, G.I.Metelskiy, D.F.Matushchak). Pedagogik yo‘nalish - bu shaxsning pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanishga doimiy intilishi. Murabbiyning pedagogik yo‗nalishi uchta motivatsion shakllanish - "bolalarga bo‗lgan muhabbat", jismoniy tarbiya va sportga qiziqish va murabbiylik kasbining nufuzi asosida shakllanadi. Bolalarga bo‘lgan sevgi L.N. Tolstoy o‗qituvchining asosiy shaxsiy xususiyati deb hisobladi. V.A. Suxomlinskiy bunga katta ahamiyat bergan. bolalarni sevishni hech qanday ta‘lim muassasasida yoki biron bir kitobdan o‗rganish mumkin emasligini ta‘kidladi. Albatta, "bolalarga muhabbat" iborasini tom ma‘noda qabul qilmaslik kerak. Ular bu haqda gapirganda, ehtimol ular har bir bolaga, shu jumladan o‗zlarining xatti-harakatlari va akademik ko‗rsatkichlari bilan o‗qituvchiga qayg‘u keltiradiganlarga nisbatan sezgir va ehtiyotkor munosabatni anglatadi. Bu qoniqish hissi, bolalar bilan muloqot qilishdan, bolalarning o‗ziga xos dunyosiga, bola psixologiyasiga kirishdan quvonchning mavjudligi. Bolalarga bo‗lgan muhabbat hissiyot emas, mehribonlik emas, kechirimlilik emas. Bolalarga bo‗lgan muhabbat bolalar bilan ishlashga bo‗lgan qiziqish, ularni bilimli, jismoniy va ma‘naviy jihatdan kamol toptirish istagiga aylanadi. Jismoniy tarbiya va sportga qiziqish murabbiyning pedagogik yo‗nalishini shakllantiruvchi ikkinchi asosiy motivdir. Sport bilan shug‘ullanadigan yigit- qizlarning sportga yo‗naltirilganligi jismoniy tarbiya va pedagogik faoliyatga qiziqish uyg‘otishi, boshqa odamlarni kuchli, baquvvat, sog‘lom, xususan, bolalarga aylantirishga intilishi kerak. Murabbiyning o‗z ishiga yo‗naltirilganligi uning ishtiyoqida namoyon bo‗ladi. Bu uning hayotining mazmuniga aylanadi. Bu ikkita oqibatlarga olib keladi. Bir tomondan, o‗z ishiga mehr-muhabbat o‗qituvchilarni doimiy ravishda o‗z malakasini oshirishga, hamkasblarining mehnati bilan qiziqib, ularga yordam ko‗rsatishga, o‗z ishiga foydali narsani tanlashga, ya‘ni faol ijodkor bo‗lishga majbur qiladi. Boshqa tomondan, agar talabalar ular bilan mashg‘ulotlar o‗qituvchi uchun og‘ir vazifa emas, balki zavq ekanligini his qilsalar, ular o‗zaro javob berishadi. A.S. Makarenko ta‘lim berish oson, agar unga butun umr bersangiz, dedi. Shu sababli, usta-trenerlar o‗z kasblaridan katta mamnuniyat ko‗rsatadilar, ammo bu ularga darsdan, tinglovchiga amaliy tarbiyaviy ta‘sirdan, erishilgan natijalardan va hokazolardan bir qator vaziyatlarda norozilikni boshdan kechirishlariga to‗sqinlik qilmaydi. Biroq, usta murabbiy uchun bu norozilik doimiy ravishda o‗zini-o‗zi takomillashtirish uchun rag‘bat bo‗lib xizmat qiladi, ko‗nikmaga ega bo‗lmagan va aniq pedagogik yo‗nalishga ega bo‗lmagan murabbiy uchun esa, alohida xususiyatlardan norozilik kasbdan umidsizlikka sabab bo‗ladi. Kasbiy mahorat asosan uning pedagogik faoliyat qobiliyati bilan belgilanadi, ular quyidagi guruhlarga bo‗lingan: 1) didaktik qobiliyatlar - o‗quv materialini o‗tkazish, uni qulay qilish qobiliyati. Murabbiy o‗quv materialini aniq va tushunarli tarzda o‗quvchilarning muayyan guruhi uchun taqdim etishi, ularning fanga qiziqishini uyg‘otishi, o‗quv faoliyatida faolligi va mustaqilligini rag‘batlantirishi kerak. Bu qobiliyatlar murabbiyning qayta qurish, o‗quv materialini moslashtirish, qiyinni oson, murakkabni oddiy, tushunarsizni tushunarli qilish qobiliyatida yotadi; 2) akademik qobiliyatlar - tegishli fan (fan) sohasidagi qobiliyatlar. Qobiliyatli murabbiy o‗z sport turi bo‗yicha ilmiy bilimlar sohasidagi so‗nggi kashfiyotlar o‗rganishga intiladi, o‗zi tadqiqot ishlarini olib boradi; 3) pertseptiv qobiliyatlar - bu o‗quvchining ichki dunyosiga kirib borish qobiliyatlari, bu o‗quvchining shaxsiyati va uning ruhiy holatini nozik tushunish bilan bog‘liq psixologik kuzatish; 4) nutq qobiliyatlari - bular nutq, mimika va pantomima orqali o‗z fikr va his- tuyg‘ularini aniq va aniq ifodalash qobiliyatlari. Shu bilan birga, murabbiy o‗z so‗zlariga kuch, ishonch va qiziqish ko‗rsatishi muhimdir; 5) tashkilotchilik qobiliyati - bu o‗quvchilarni tashkil qilish, birlashgan jamoani shakllantirish, ularni ta‘lim va tarbiya muammolarini hal qilishga undash qobiliyatidir. Bundan tashqari, bu o‗z faoliyatini tashkil etish qobiliyati; 6) avtoritar qobiliyatlar - bu o‗z obro‗sini izlashda ishtirok etganlarga bevosita hissiy-irodaviy ta‘sir ko‗rsatish qobiliyati; 7) muloqot qobiliyatlari - bu o‗quvchilar bilan muloqot qilish, ularga to‗g‘ri yondashuvni topa olish, yaqin aloqalarni o‗rnatish, ular bilan pedagogik faoliyatni amalga oshirish uchun mos keladigan munosabatlarni o‗rnatish qobiliyati; 8) pedagogik tasavvur - pedagogik faoliyatning oqibatlarini oldindan ko‗ra bilish qobiliyati: o‗quvchilarda qandaydir fazilatlarning rivojlanishini bashorat qilish, o‗quvchilardan nima "bo‗lishi" mumkinligini oldindan bilish; 9) Diqqat qobiliyatlari - bu diqqatni bir vaqtning o‗zida bir nechta faoliyat o‗rtasida taqsimlash qobiliyatidir. Murabbiy o‗quv materialining mazmuni va shaklini kuzatib borishi, o‗z fikrlarini yo‗lga qo‗yishi, barcha o‗quvchilarning diqqatini jamlashi, charchoq, e‘tiborsizlik, o‗quvchilar tomonidan tushunmovchilik belgilarining namoyon bo‗lishiga javob berishi, qoidabuzarliklarni qayd etishi kerak. intizomga rioya qilish va o‗z xatti-harakatlarini kuzatish. Va bu murabbiy e‘tiborini taqsimlashi kerak bo‗lgan ob‘ektlarning to‗liq ro‗yxati emas. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling