Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

Murabbiy boshqa axloqiy fazilatlarga ham ega bo‘lishi kerak: tamoyillarga 
sodiqlik (to‗g‘ridan-to‗g‘ri harakat va ish va qaysarlikka aylanmaslik), o‗zini 
tanqid qilish, mehnatsevarlik, adolat. V.A. Suxomlinskiy o‗qituvchining adolati 
bolaning o‗qituvchiga bo‗lgan ishonchining asosidir, lekin adolatli bo‗lish uchun 
har bir bolaning ma‘naviy dunyosini nozik darajada bilish kerak deb yozgan. 
Kommunikativ 
fazilatlar, 
jumladan, 
muloyimlik, 
xushmuomalalik, 
xayrixohlik va boshqa bir qator xususiyatlar murabbiyga muloqot jarayonida 
o‗quvchilar bilan aloqa o‗rnatishga yordam beradi va shu bilan murabbiyning 
tarbiyaviy ishining muvaffaqiyatiga hissa qo‗shadi. Bu sifatlarga pedagogik takt 
kiradi. 
Murabbiyning muvaffaqiyati uchun irodaviy fazilatlar katta ahamiyatga ega. 
Bularga chidamlilik, matonat, sabr-toqat, qat‘iyat, jasorat kiradi. 
Cheklanmagan murabbiy bolalar bilan tarbiyaviy ishlarni muvaffaqiyatli olib 
bora olmaydi, chunki ularning nazarida u vakolatga ega emas. O‗z shogirdlari bilan 
tezda natijaga erishmoqchi bo‗lgan sabrsiz murabbiylar mashg‘ulot yuklarini 
majburlab, bosqichma-bosqichlik va qulaylik tamoyillarini buzadi, o‗quvchilar 

---

salomatligiga xavf tug‘diradi. O‗zini tuta olmaydigan murabbiy mojaro va 
kutilmagan vaziyatlarda adashib qoladi, asossiz va noadekvat qarorlar qabul qiladi. 
Qat‘iyatsiz murabbiy jalb qilinganlarni tarbiyalashda o‗z yo‗nalishiga qat‘iy rioya 
qila olmaydi, o‗quv va o‗quv jarayonini yaxshi moddiy ta‘minlashga erisha 
olmaydi. 
Biroq murabbiyning xotirjamligi, chidamliligi o‗rnini uning ishiga loqaydligi, 
loqaydligi bilan almashtirib bo‗lmaydi. Murabbiyning huquqi bor va xursand 
bo‗lishi, g‘azablanishi, xafa bo‗lishi, xafa bo‗lishi kerak. Ammo, hatto 
g‘azablangan, lekin o‗zini yo‗qotmaslik, o‗zini nazorat qilishni yo‗qotish, qo‗pol 
va haqoratli ohangga o‗tish kerak. 
Murabbiy uchun topqirlik kabi fazilat katta ahamiyatga ega. Sinfda tez-tez 
zudlik bilan qaror qabul qilishni talab qiladigan vaziyatlar yuzaga keladi. Bu 
shunday bo‗ladiki, talaba murabbiy tezda javob bera olmaydigan yoki ba‘zi 
mashqlar texnikasini ko‗rsatishga qiynaladigan savol beradi. Agar murabbiy 
dovdirab qolsa, o‗zi bo‗lgan noqulay holatdan qizarib ketsa, talabalar buni uning 
qobiliyatsizligining ko‗rinishi deb bilishadi. Topqir murabbiy o‗zining ichki 
holatining tashqi belgilarining namoyon bo‗lishiga yo‗l qo‗ymaydi. U haqiqatga 
to‗g‘ri kelmaydigan javobni aytib, talabaga yolg‘on gapirmaydi. Vaziyat va 
savolga qarab, u boshqacha harakat qiladi. Agar savol o‗qitilayotgan mavzu bilan 
bog‘liq bo‗lmasa, ba‘zi hollarda siz: "Bilmayman" deb aytishingiz mumkin. 
Boshqa hollarda, "Siz darsga aralashayapsiz, bu haqda keyinroq gaplashamiz" 
yoki: "Keyingi darsda men ketayotgan edim" degan savolning o‗z vaqtida 
emasligiga ishora qilib, javob berishdan qochishingiz mumkin. sizga ushbu 
mashqni bajarish usulini ko‗rsatish uchun." Albatta, keyingi darsda talaba o‗z 
savoliga javob olishi kerak. 
Murabbiyning ajralmas fazilati uning talabchanligi bo‗lishi kerak. Sportchilar 
(ayniqsa, o‗g‘il bolalar) qo‗pol majburlash va majburlarsiz, o‗zi, pedantizmsiz 
yo‗liga erishadigan o‗qituvchilarni juda hurmat qiladi. Bolalar bir ovozdan 
o‗qituvchining boshqaruvini, letargiyasini, sodda ishonchini, printsipial emasligini 
inkor etadilar. Talablardan qanday har chetlanish (ba‘zan murabbiy o‗quvchilarga 

---

talab qo‗yadi, keyin esa uni unutib qo‗yadi yoki hech qanday asossiz bekor qiladi) 
o‗quvchilar tomonidan o‗qituvchining zaif tomonidan baholanadi. 
Intellektual sifatlar murabbiyning didaktik mahoratini mustahkamlaydi, unga 
tarbiyaviy ishda to‗g‘ri yechim topishga yordam beradi, murabbiy ijodkorligi 
samaradorligini, 
o‗quvchilarni tarbiyalash va o‗qitishda uning yangi, 
o‗rganilmagan yo‗llarini izlash samaradorligini belgilaydi. Bu fazilatlarga aniqlik 
va mantiqiy fikrlash, uning tanqidiyligi, tasavvuri, zukkoligi, zukkoligi kiradi. 
Trener faoliyatida o‗qituvchining paydo bo‗lgan pedagogik muammolarning 
optimal echimini tezda topish qobiliyatini tavsiflovchi fikrlash samaradorligi 
alohida rol o‗ynaydi, shuningdek, ekstrapolyatsiya, ya‘ni pedagogik ish natijalarini 
bashorat qilish. talabalarga ta‘siri. 
Intellektual sifatlar idrok va diqqat xususiyatlarini xarakterlovchi sezgi va 
diqqat sifatlariga asoslanadi. ULAR. Sechenov diqqat xususiyatlari bilan idrok 
tezligi va hajmi bilan chambarchas bog‘liq bo‗lgan lahzali ko‗rish reaktsiyasi 
haqida gapirdi. Bu sifat jismoniy tarbiya murabbiyiga sinfda doimo o‗zgarib 
turadigan vaziyatlarda tezda harakat qilish imkonini beradi. 
Diqqatni taqsimlash kabi sifat alohida rol o‗ynaydi. Murabbiy bir vaqtning 
o‗zida o‗z faoliyatidagi ko‗plab ob‘ektlar va momentlarni kuzatishi kerak: 
materialni taqdim etishning mazmuni va shakli, ko‗rsatilgan mashqning sifati va 
berilgan tushuntirishlarning tushunarliligi, uning holati, yurishi, yuz ifodalari va 
shu bilan birga. vaqt butun jamoani doimiy ravishda kuzatib borish. 
Shu bilan birga, u o‗quvchilarning holatiga va kayfiyatiga sezgir bo‗lishi 
kerak (qo‗zg‘alish, loqaydlik, charchoq), o‗quvchilar uning tushuntirishini 
tushunadimi yoki yo‗qmi, intizomning barcha buzilishlarini sezishi, mashqlarni 
bajarishda talabalarning xatolarini aniqlashi kerak. Tajribasiz murabbiylar 
materialning taqdimoti, uning namoyishi bilan ovora bo‗lib, tinglovchilar ustidan 
nazoratni yo‗qotadilar, lekin agar ular ularni diqqat bilan kuzatishga harakat 
qilsalar, taqdimot ipini yo‗qotadilar, xatolarga yo‗l qo‗yadilar va mashqni 
namoyish qilishda to‗xtaydilar. 

---

Ko‗p hollarda ko‗rsatish, tushuntirish, mashq bajarish jarayonini to‗xtatmaslik 
uchun murabbiy talabaga o‗z ta‘sirini kechiktirishi kerak (masalan, u mashg‘ulot 
tugaganidan keyin intizomni buzgan shaxsga eslatma berishi mumkin). mashq 
qiling, aniq talabalar tomonidan yo‗l qo‗yilgan xatolarni ko‗rsating). Bu 
mashg‘ulot yoki dars bo‗lagi tugallanganda u yoki bu o‗quvchiga nima deyish 
kerakligini esdan chiqarmaslik uchun murabbiydan qisqa muddatli yaxshi xotiraga 
ega bo‗lishni talab qiladi. 
Shunday qilib, murabbiyning muvaffaqiyatli pedagogik faoliyati mnemonik 
fazilatlar - yodlash tezligi va kuchi bilan ham bog‘liq. 
Psixomotor sifatlar ayniqsa murabbiy uchun zarurdir. U ishtirokchilarga 
ko‗rsatishi kerak bo‗lgan ko‗plab mashqlar katta jismoniy kuch, moslashuvchanlik 
va tezkor javob talab qiladi. Yoshi bilan jismoniy fazilatlar orqaga qaytishga moyil 
bo‗ladi, shuning uchun murabbiyning doimiy tashvishi ularni kerakli darajada 
ushlab turishdir. Va bu vosita rejimiga, parhezga rioya qilish, sog‘lig‘ingizni 
kuzatish bilan bog‘liq. 
Psixomotor sifatlar pertseptiv va diqqat sifatlari bilan chambarchas bog‘liq: 
ko‗rish tezligi, ob‘ektlar yoki signallarga javob berishda diqqatni jamlash darajasi 
va boshqalar. Shunday ekan, murabbiyning kasbiy jihatdan muhim sifatlarini 
guruhlarga bo‗lish dogma sifatida qabul qilinmasligi kerak. Ayrim sifatlarning 
boshqalarga o‗tishlari, ularning birlashishi, o‗zaro bog‘liqligi ko‗p.