Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

6.3. Murabbiy va sportchilar o‘rtasidagi muloqotning psixologik-
pedagogik xususiyatlari 
H.A. Mishutin shuni aniqladiki, erkak murabbiylar ko‗proq shaxsiy guruh 
muloqotidan, ayol o‗qituvchilar esa shaxslararo muloqotdan foydalanadilar. 
Birinchisi ko‗pincha og‘zaki bo‗lmagan aloqa vositalaridan foydalanadi, ikkinchisi 
- nutq. Tarbiyaviy murojaatlar ham ayollar tomonidan ko‗proq qo‗llaniladi. 
Talaba-stajyorlar darsidagi muloqotning o‗ziga xosligi, birinchi navbatda, ular 
talabalarga kamdan-kam murojaat qilishlari, ko‗pincha nutqiy bo‗lmagan 
vositalardan foydalanishlari (ayniqsa, hushtak - "dars hushtaklari"), qoida 
tariqasida, dialogdan foydalanmasliklari va imo-ishoralarni juda yaxshi ko‗radi. 
Talabalar tomonidan yuz ifodalarini qo‗llash o‗quvchilarda salbiy reaktsiyaga, 
intizomning zaiflashishiga olib keladi. Yosh o‗qituvchilar tomonidan ovozli 
signallardan foydalanish samaradorligi past, ko‗pincha ular qachon foydalanish 
yaxshiroq ekanligini bilishmaydi. Bularning barchasi stajyor talabalarning 
qattiqqo‗lligidan, vaziyatlarga javob berishning etarli emasligidan dalolat beradi. 
Biroq, yosh o‗qituvchilar, S.V. Ivanov, talabalarga ko‗proq do‗stona 
munosabatda bo‗lishadi. O‗qituvchilar tajribasining ortishi bilan faqat pedagogik 
muammolarni hal qilish bilan bog‘liq bo‗lgan rasmiy muloqot usullari ustunlik qila 
boshlaydi. 
Yosh o‗qituvchilar boshlang‘ich sinf o‗quvchilari bilan eng samarali muloqot 
qilishadi, chunki ular bilan ular o‗zlarini erkin his qilishadi. 

---

Murabbiy umumiy pedagogik faoliyat, xususan, yuqori malakali sportchilarni 
tayyorlash uchun murabbiylik faoliyati uchun zarur bo‗lgan sifat va ko‗nikmalarga 
ega bo‗lishi kerak. 
Umumiy pedagogik talablar: 
1) axloqiy o‗z-o‗zini anglashning yuqori darajasi; 
2) pedagogik ta‘lim; 
3) keng mafkuraviy-siyosiy dunyoqarash; 
4) barqaror axloqiy va irodaviy sifatlar; 
5) pedagogika, psixologiya va biologiya fanlarining zamonaviy yutuqlariga 
qiziqish; 
6) yuqori umumiy madaniy daraja; 
7) har qanday sharoitda o‗zini o‗zi boshqarish qobiliyati; 
8) yaxshi tashkilotchilik qobiliyati; 
9) jamoani boshqarish va o‗z talabalari orasida obro‗-e‘tibordan foydalanish 
qobiliyati. 
Murabbiylik faoliyati uchun maxsus talablar: 
1) jismoniy tarbiya, tibbiy nazoratning nazariy va uslubiy asoslarini bilish; 
2) o‗z sport turi bo‗yicha texnik-taktik ko‗nikmalarni va zamonaviy ilmiy va 
uslubiy yutuqlarni bilish qobiliyati; 
3) ushbu sport turi uchun eng qobiliyatli shaxslarni tanlash qobiliyati; 
4) sportchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ularning 
uzoq muddatli tayyorgarligini rejalashtirish qobiliyati; 
5) o‗quvchilarda sport bilan muntazam shug‘ullanish istagini uyg‘otish; 
6) sportchini musobaqalarda eng yuqori natijalarga erishish uchun tayyorlash 
qobiliyati. 
Murabbiy - chuqur ijodkor inson. Ijod muammolari tadqiqotchilari ijodiy 
shaxsning xususiyatlarini aniqlashga katta ahamiyat berishadi. Demak, 
Ya.A.Ponomarev asarlarida quyidagi xususiyatlar ajralib turadi: pertseptivlik 
(diqqatning noodatiy intensivligi, katta ta‘sirchanlik, retseptivlik); intellektual 
(sezgi, kuchli fantaziya, fantastika, oldindan ko‗rish in‘omi, bilimning kengligi); 

---

xarakteristik (shablondan qochish, o‗ziga xoslik, tashabbuskorlik, qat‘iyatlilik, 
yuqori o‗zini o‗zi tashkil etish, ulkan samaradorlik). 
Ko‗pgina mualliflar tavakkal qilishga tayyorlik, shubhalar bilan kurashishga 
tayyorlik, sizni o‗z pozitsiyangizda turishga undaydigan mustaqil introvert 
pozitsiyasi kabi fazilatlarni ijodiy shaxsning xususiyatlariga ishora qiladilar. 
Yuqori ijodiy shaxslar ko‗pincha murakkab va yangi muammolarga katta 
qiziqish bildiradilar. Ular original echimni talab qiladigan vaziyatlarga jalb 
qilinadi. 
Murabbiylar faoliyatini tahlil qilish shuni ko‗rsatadiki, ijodkor-murabbiy, eng 
avvalo, quyidagilar bilan tavsiflanadi: 

o‗quv jarayonini ko‗rishda mafkura (talabalarning bilimlarini o‗z 
e‘tiqodlariga aylantirish istagi), 

tajriba va yangi tajriba orttirish istagi, 

o‗zini cheklashdan ozod bo‗lish, 

fikr va harakatning moslashuvchanligi va mustaqilligi; 

yuqori ijodiy energiya 

ijodiy harakatlarini jamlash qobiliyati, 

tobora qiyinlashib borayotgan pedagogik muammolarni hal qilish istagi. 
Ijodkor-murabbiyning shaxsiy xususiyatlarini ajratib ko‗rsatish kerak: u 
amaliyot, hayot talablariga moslashuvchan javob bera oladi, ular qanchalik obro‗li 
bo‗lishidan qat‘i nazar, dogmalarga amal qilmaydi, o‗z bilimining to‗liq emasligini 
ko‗ra oladi. o‗z-o‗zini takomillashtirishga intiling. 
Trener - ijodkor, tadqiqotchi: ilg‘or tajribalarning eng yaxshi namunalaridan 
g‘oyani ajratib oladi va uni o‗zgartiradi, uni muayyan sharoitlarga yaqinlashtiradi. 
O‗quv materialini mustaqil ravishda qayta ishlash qobiliyati, o‗quvchilar 
faoliyatini, ayniqsa kognitiv va ijtimoiy boshqaruv, ijodiy fikrlashni rivojlantirish 
qobiliyati bilan ajralib turadi. U o‗quv materialini taqdim etish va namoyish 
etishning yangi usullari, usullari va usullarini doimiy ravishda izlaydi. Bu bilimlar 
tizimini chuqur o‗zlashtirish va tushunish, kuchli ko‗nikma va qobiliyatlarni 
rivojlantirish uchun o‗quvchilarning bilish jarayonining barcha qonuniyatlaridan 

---

foydalanish istagiga xosdir. U rivojlanish istiqbollarini ko‗rish va paydo bo‗lgan 
muammolarni hal qilishning to‗g‘ri yo‗llarini topish qobiliyati yuqori darajada 
rivojlangan. U o‗quv jarayonida pedagogika va psixologiyaning barcha eng muhim 
tamoyillari e‘tiborga olinishi va eng yuqori samaradorlik bilan amalga oshirilishini 
ta‘minlashga intiladi va nihoyat, u doimiy ijodiy o‗sish bilan ajralib turadi, u o‗zini 
o‗zi boshqarishda faoldir. takomillashtirish.