Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

 
6.6. Marketing dasturini ishlab chiqishda foydalaniladigan zamonaviy axborot 
texnologiyalari va maxsus kompyuter dasturlari 
 
Afzalliklar 
Kamchiliklar 
Imkoniyatlar 
Tahdidlar 

 O’ziga xos 
asbob-
uskunalarning 
mavjudligi 
 

 Yaxshi 
jihozlangan ishlab 
chiqarishg’texnik 
baza 
 

 Malakali 
boshqaruv va ishlab 
chiqarish xodimlari 
 

 Korxonaning 
yaxshi obro’-izzati 
 

 Rahbariyatning 
ma’muriy organlar 
bilan ish aloqalari 
 

 Yaxshi 
g’oyalarning 
mavjudligi va ularni 
doimiy qo’llab 
turish 

 Ishlab 
chiqarish 
uskunalarining 
to’la quvvat bilan 
yuklanmaganligi 
 

 Korxona 
mahsulotiga 
talabning pastligi 
 

 Eskirgan 
asbob-uskunalar 
 

 Mahsulot 
ishlab chiqarish 
xarajatlari 
rejalashtirilganda
n yuqori 

 Bozorning 
kattaroq ulushini 
egallash 
 

 
Ishlatilmaydigan 
ishlab chiqarish 
zahiralarining 
ko’pligi 
 

 Diversifikatsiya 
uchun qo’lay 
imkoniyatlar 
(foydalanmaydigan 
ishlab chiqarish-
ma’muriy 
maydonlar, 
malakali xodimlar, 
g’oyalarning 
mavjudligi) 
 

 Korxona 
mahsulotiga 
strategik talabga 
doir tadqiqotni o’z 
kuchi bilan 
o’tkazishi 

 Mahsulotni 
sotish 
hajmlarining 
pastligi 
 

 
Raqobatchilarni
ng qarshiligi 
ko’tiladigan dan 
yuqori 
 

 Ishlab 
chiqarilgan
mahsulotga haq 
to’lamaslikning 
o’sishi 
 

 Yoqilg’i-
energetika va 
boshqa 
resurslarga 
narxlarning 
o’sishi

---

Biznesni tadqiq etish usullari 
126 
Marketing byudjeti rejalashtiriladigan daromadlar va xarajatlar asosida resurslarni 
taqsimlash va nazoratni amalga oshirishga doir to’g’ri qarorlar qabul qilish maqsadida turli 
tovar va iste’molchilar guruhlari (maqsadli bozorlar)ga nisbatan ishlab chiqiladi. Odatda, 
marketing byudjetini tuzishda ikkita yondashuv qo’llaniladi: birinchisi — «maqsadli foyda 
asosida rejalashtirish» va ikkinchisi — «foydani optimallashtirish asosida» deb 
nomlanadi. 
Birinchi holda marketing byudjetini ishlab chiqish quyidagi ketma-ketlikka ega: 

 bozor sig’imining istiqbolini belgilash; 

 korxonaning bozor ulushi istiqbolini belgilash; 

 sotilishlar hajmini belgilash, narxlarni o’rnatish; 

 sotilishlardan daromadlar; 

 doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar, shu jumladan, marketing xarajatlari; 

 maqsadli foyda summasi; 

 yalpi foyda; 

 marketing xarajatlari. 
Yalpi foydadan o’zgaruvchan va doimiy xarajatlar, shuningdek, maqsadli foydaning 
qiymati chegariladi. SHunday qilib, marketing xarajatlari belgilanadi. SHundan keyin 
marketing xarajatlari marketing-miksning alohida elementlari bo’yicha detallashtiriladi. 
Ikkinchi holda muayyan vaqt oralig’ida, turli xarajatlarga, marketing-miksning bitta 
yoki bir nechta elementlariga nisbatan sotish hajmining istiqbolli baholari aniqlanadi. 
Prognoz statistik, eksperimental va ekspertli usullar asosida baholanadi. Tadqiqotlar shuni 
ko’rsatmoqdaki, sotish hajmi marketing xarajatlari ko’payishi bilan o’sib boradi. Biroq, 
marketing xarajatlarining past bo’lishi sotish hajmining keskin o’sishiga olib kelmaydi, 
ushbu xarajatlar ko’payganda sotish samaradorligi ham o’sib boradi, lekin marketing 
xarajatlarining muayyan qiymatlaridan keyin kamayib boradi (bozor to’yinadi). 
SHu bilan birga marketing byudjetini tuzish bozorda faoliyat yuritishning maqsadlari 
va strategiyalari o’rtasida ustuvor yo’nalishlarni belgilash, resurslarni taqsimlash sohasida 
aniq qarorlar qabul qilish, samarali nazoratni amalga oshirishga imkon beradi. 
Marketing byudjetini ishlab chiqish jarayonida marketing kompleksining har bir 
komponenti bo’yicha maqsadga erishish uchun harakatlar dasturi va kadrlar ta’minoti eng 
muhim bo’lib hisoblanadi. Harakatlar dasturi — bu faoliyatni amalga oshirish uchun kerak 
bo’lgan hamma marketing tadbirlarini ijro etuvchilar dasturning o’rtasida funktsiyalarni 
taqsimlagan holda tasvirlaydigan hujjatdir. 
Tabiiyki, marketing xarajatlarining hajmi va strukturasi korxona faoliyatining 
miqyosi va uning bozordagi holatiga bevosita bog’liq. Yangi tovarlarni chiqarish, kengayish 
yoki yangi sotish bozorlarini o’zlashtirish, keskin oshib borayotgan raqobat, korxona 
nufuzini oshirish zaruriyati xarajatlarning ko’payishiga olib keladi. 
Sanab o’tilganlar bilan bir qatorda firmalar amaliyotida marketing byudjetini 
aniqlashning boshqa usullari ham qo’llanilishi mumkin. Masalan, «qat’iy belgilangan foiz» 
usuli, «imkoniyatlardan kelib chiqib» moliyalashtirish, «maqsad-vazifa» usuli va xokazo.