Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
85 
б) Kiymat ko’rsatkichlarini mos kelmasligi. (mahsulot hajmini o’zgarishini o’rganish 
uchun kiymat ko’rsatkichi ta’sirini neytirallashtirish lozim); 
в) Sifat omilini mos kelmasligi. (ayrim hollarda mahsulot umumiy hajmini uning 
hajmini ko’p aytirish yoki kamaytirish yo’li bilan standart sifatga keltirib olish - sutni bazis 
yeglilik darajasiga keltirib olish); 
г) Tuzilmaviy omillarni mos kelmasligi. (sifatni bazis darajasini yo’qligi va u olingan 
mahsulot sortlar bo’yicha taqsimlanganda). 
д) Vaqt oraligini yoki fursatni mos kelmasligi. (Vaqt oralig’ini mos kelmasligini 
korrektirovka qilish bilan to’g’rilash mumkin, lekin fursat mos kelmasa uni faqat
almashtirish mumkin). 
Yuqorida aytilgan kamchiliklarni,ya’ni ayrim mos kelmasliklarni bartaraf qilishda 
ba’zan mutloq miqdorlar o’rniga nisbiy yoki o’rtacha miqdorlardan foydalanish, to’g’rilash 
koeffitsentlarini ishlatish, qayta hisoblash metodi va shu kabilardan foydalanish mumkin. 
3.4. Firma faoliyati tahlilida nisbiy va o’rtacha miqdorlarni 
hisoblashusullaridan foydalanish 
Marketing faoliyatini tahlilida o’rganiladigan hodisa va jarayonlar miqdoriy o’lchamga 
ega bo’lib ular mutloq va nisbiy miqdorlar bilan ifodalanadi. 
Mutloq miqdorlar iqtisodiy hodisa va jarayonlarni hajmi, miqdorini, o’lchami va 
darajasini ifodalaydi. 
Nisbiy miqdorlar bir mutloq miqdorni ikkinchi mutloq miqdorga bo’lish natijasida 
olingan hosilani ifodalaydi. Nisbiy miqdorlar turli shaklda: koeffitsentlarda (taqqoslash 
bazasi 1), foyizlarda (taqqoslash bazasi 100), promillarda (taqqoslash bazasi 1000) va 
promillarda (taqqoslash bazasi 10000) ifodalanishi mumkin. 
Rejani bajarish nisbiy miqdorlari haqiqatda erishgan daraja bilan reja ko’rsatkichlari 
orasidagi nisbatni tavsiflaydi va rejani bajarilish darajasini baholaydi. 
Dinamika nisbiy miqdorlari iqtisodiy ko’rsatkichlarni vaqt ichida nisbiy o’zgarishini 
tavsiflaydi. Odatda bu ko’rsatkichlar bazis va zanjirli usulda hisoblanadi. 
Tuzilmaviy nisbiy miqdorlar o’rganilayotgan to’plamning ayrim birliklarini uning 
umumiy hajmiga nisbatini tavsiflaydi va to’plamni tarkibini o’rganish imkonini beradi. 
Koordinatsiya nisbiy miqdorlari to’plam ichidagi ayrim birliklarni o’zaro nisbatlarini 
tavsiflaydi. 
Intensiv nisbiy miqdorlar turli nomdagi lekin o’zaro bog’langan ko’rsatkichlarni 
o’zaro nisbatini tavsiflaydi. 
Obektlararo va hududiy taqqoslash nisbiy miqdorlari bir xil nomdagi lekin turli ob’ekt 
yoki hududlarga ta’luqli bo’lgan ko’rsatkichlarni o’zaro nisbatini tavsiflaydi. 
Samaradorlik nisbiy miqdorlari - bu samara va resurs yoki xarajatlar orasidagi nisbatni 
tavsiflaydi. 
Marketing faoliyatini iqtisodiy tahlil amaliyotida mutloq va nisbiy miqdorlar bilan bir 
qatorda o’rtacha miqdorlardan ham keng foydalaniladi. 
Marketing faoliyatini iqtisodiy tahlil jarayonida o’rtacha miqdorlarning qator turlari 
foydalaniladi: o’rtacha arifmetik miqdorlar; o’rtacha gormonik miqdorlar; o’rtacha 
geometrik miqdorlar; o’rtacha xronologik miqdorlar; o’rtacha kvadratik miqdorlar. 
Tahlil jarayonida o’rtacha miqdorlar o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarga 
umumlashtirib tavsif berishini inobatga olish zarur. Uning afzalligi ham kamchiligi ham 
anashunda. Ko’pchilik hollarda shunday ham bo’lishi mumkin: yaxshi raqamlar ortida 
yomon natijalar va aksincha. 

---