Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Raqobat matritsasi (Porter). Amerikalik olim Porter 1975-1980 yillarda o’sish 
sur’atining pasayishi va sanoatning ko’pchilik tarmoqlarning stagnatsiyaga uchrash davrida 
raqobat strategiyasi kontseptsiyasini ishlab chiqdi. Korxona diqqat markazida nafaqat 
1
F.Kotler. Marketing menedjment. Sankt-Peterburg: PITER, 2007. 59-bet. 

---

Biznesni tadqiq etish usullari 
143 
xaridorlar ehtiyojini qondirish, balki bozordagi raqobat kuchlari ham turadi. Porter 
tomonidan ko’rsatilgan raqobatni harakatga keltiruvchi beshta kuch quyidagi chizmada 
berilgan. 
M. Porterning tadqiqotlari quyidagi xulosalarga olib keldi: avvalo katta bozor ulushiga 
ega bo’lgan yirik korxonalar, bir tomondan va, ikkinchi tomondan, kichik ixtisoslashtirilgan 
korxonalar talab qilinadigan rentabellik darajasiga erishish imkoniyatiga ega bo’ladi. 
Demak, o’rta pozitsiya xavfli, bozorda yetakchilik qilishga erishish qobiliyati yoki 
mablag’lari yo’q, barcha korxonalarga o’z ishini belgilangan segmentda jamlab, 
raqobatchilarga nisbatan afzalliklarni barpo etish tavsiya etiladi.
Potentsial yangi
raqobatchilar 
Tarmoq ichidagi
Yetkazib
raqobatchilar Iste’molchilar 
beruvchilar 
Tarmoq ichidagi
raqobat 
O’rinbosar tovarlar 
 
 
9.1-chizma. Raqobatni yuzaga keltiruvchi kuchlar
1
. 
Dastlabki holatning muhim tomonlarini oydinlashtirish baholash uchun asos raqobat 
matritsasidagi holatlardan qaysi biri korxonaga ko’proq muvaffaqiyat keltirishidir. Porter 
modeli, avvalo, kontsentratsiya, bozorning yetilganlik darajasi va jahon raqobatining 
intersivligi nuqtai nazaridan farq qiluvchi bo’lingan, yosh va yetilgan tarmoqlarning 
strategiyalarini boshqarish uchun kerak. 
Porter strategiyasining afzalliklari:
- korxonaning boshqa raqobatchilari kuchli kurash natijasida zarar ko’ra boshlasa, 
uncha kam bo’lmagan xarajatlar bilan ham korxona daromad oladi; 
1
M.Porter. Mejdunarodnaya konkurentsiya. M. Progress, 1996, 202 -bet. 

---