Namangan davlat universiteti sport faoliyati kafedrasi

1.2. Bolalar va o`smirlarning rivojlanish davrlari 
Organizmning morfologik va funksional bolalik davrlaridan boshlab uch xil 
“kritik“ davrlar farqlanadi: 3 yoshgacha, 7 yoshlik va 12-16 yoshlik. Rivojlanish 
kritik davrlarining klassifikatsiyasiga chaqaloqlik davri - bola hayotining 1 oylik 
davrini kiritish zarur, chunki bu davrning kechishida hayotning 1-kunining 
birinchi daqiqalari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tug`ilish davrida organizm 
rivojlanishining yangi davri boshlanadi va shunga yarasha yangi sharoit yaratiladi.
Yashash muhiti o`zgaradi: suvlikdan havoli muhitga o`tiladi va gravitatsiya 
kuchlari harakatga kela boshlaydi. Yangi tug`ilgan bola hayotida birinchi marta 
havo yutadi va bunda organizmning tashqi muhit bilan gaz almashinuvi jarayoni 
homila orqali emas, balki o`pka orqali boshlanadi. Bola organizmida qon 
harakatining yo`li keskin o`zgarib, qon katta va kichik qon aylanish doiralari 

---

22 
orqali aylanadi, natijada o`pka gaz almashinuv funksiyasini bajara boshlaydi. Bola 
3 yoshga to`lganda mustaqil harakatlanib, amalda o`zi kattalarning yordamisiz 
qiynaladi. Unda bu vaqtga kelib, ota-onalari va tengdoshlari bilan so`zlashish 
qobiliyati tez rivojlana boshlaydi. Bola 7 yoshida maktabga boradi. Markaziy nerv 
tizimi, sensor va muskul tizimlarining rivojlanishi yangi bosqichga ko`tariladi. Bu 
yoshda bolada gipofizar “ buyrak usti tizimining faolligi yuqori darajaga yetadi. 
Kritik davr 12-16 yoshlarni o`z ichiga olib, yoshlarda gormonal rivojlanishlarning 
yaqqol ko`zga tashlanishi, jinsiy balog`atga yetishishi va jismoniy hamda aqliy 
jihatdan rivojlanishi bilan xarakterlanadi.
Organizm rivojlanish davrlarini sxemasi bo`yicha bo`lish amaliy maqsadlar uchun 
qulay hisoblanadi (1-jadval).
1-jadval  
Organizm rivojlanish davrlarining N.P.Gundobin bo`yicha klassifikatsiyasi