Namangan davlat universiteti sport faoliyati kafedrasi

Hayot davrlari  
Erkaklar  
Ayollar  
O`smirlik (yuvinil)
17-21 yosh
15-20 yosh
Balog`at yoshi, birinchi davr
21-35 yosh
20-35 yosh
Balog`at yoshi, ikkinchi davr
35-60 yosh
35-55 yosh
Keksalik davri
60-75 yosh
55-75 yosh
Qarilik davri
75-90 yosh
75-90 yosh
Uzoq umr ko`ruvchilar
90 yoshdan yuqori
90 yoshdan yuqori
Turli xil yoshdagi bolalarning jismoniy rivojlanishini yoppasiga 
tekshirishlar natijasida XX asrda bolalar va o`smirlar organizmi ko`pgina 
tizimlarining o`sishi va rivojlanishida tezlashish (akseleratsiya) jarayoni 
kuzatiladi (Akseleratsiya so`zi lotincha acceleration “ tezlashish, 
retardatsiya esa sekinlashish ma`nosini anglatadi).
“O`sish“ termini hujayralar va uning organik qismini tashkil etuvchi 
molekulalar sonining ko`payishiga bog`liq bo`ladi va bolalar hamda o`smirlar 
organizmining uzunligi, hajmi va vaznning ko`payishini bildiradi.

---

23 
“Rivojlanish“ termini bolalar organizmining takomillashishidagi sifat 
o`zgarishlarini anglatib, bunda barcha to`qima va organlarning tuzilishi, 
funksiyasining hamda ularning o`zaro munosabatlari va regulyatsiyasining 
murakkablashish jarayoni tushuniladi (organizmning yetilishi).
Bolaning o`sishi va rivojlanishi, son va sifat o`zgarishlar; uzaro 
chambarchas bog`langan bo`lib, bir-birini ifodalaydi. Organizmning o`sish 
jarayonida sekin kechuvchi sifat o`zgarishlari bolada yangi sifat belgilarining 
paydo bo`lishiga olib keladi. “Akseleratsiya“ termini asosan qo`yidagi ikki 
ma`noni bildirishda foydalaniladi: epoxal va ichki guruh akseleratsiyasi.
Epoxal akseleratsiyasi o`tgan avlodlarga nisbatan hozirgi zamon bolalar va 
o`smirlar jismoniy rivojlanishining tezlashishini anglatadi. Masalan, XX asrning 
60-80-yillari davomida chaqaloq tanasining o`zunligi 2-2,5sm.ga, og`irligi esa
0,5kg.ga ko`paygan. 15 yoshli bola tanasining o`zunligi 6-10sm.ga, og`irligi esa 
310kg.ga oshgan (asr boshidagi o`smirlarga nisbatan). Erta jinsiy yetilishni 
ta`minlaydigan ichki sekretsiya bezlari tizimi va skeletning ba`zi qismlarining tez 
o`sishi va rivojlanishi jarayonlari kuzatildi (XX asrning boshidagiga nisbatan ikki 
yil oldin). O`sishning davomiyligi qisqaradi: XX asrning oxirlarida qizlar va 
o`smirlarning o`sishi o`rtacha 16-19 yoshda, XX asr boshlarida esa odamlarning 
maksimal o`sish jarayoni 25-26 yoshlargacha yetgan. Ayniqsa, bolalar va 
o`smirlar yurak “ qon tomirlari, nafas olish, harakat tizimlarning o`sishi, 
rivojlanishida akseleratsiya jarayoni sezilarli darajada namoyon bo`ladi va sport 
rekordlarining “yosharishi“ga olib keladi.