Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

Abu Ali Ibn Sino – butun musulmon SHarqning ulkan qomusiy aqli, jaҳon ilmi va madaniyatining eng mashҳur namoyondalaridan biridir. Ibn Sino o’rta asr fanining turli soҳalari falsafa, tibbiyot tabiatshunoslik, badiiy adabiyot bo’yicha yozgan asarlari bilan o’chmas iz qoldirgan, u o’z davrida «Olimlar raisi» unvoni bilan taqdirlandi. Uning yirik asarlariga quyidagilarni kiritish mumkin «Tib qonunlari», «Ash-SHifo», «Al-Qonun», «An-Najot», «Donishnoma» va boshqalar.
Ibn Sino o’zining tahlim-tarbiyaga oid qarashlarini ijtimoiy-falsafiy qarashlari bilan bog’liq ҳolda ifodalagan va maxsus risolalarda talqin qilgan. SHuningdek fanlarni tasnif etadi. Bunda u birinchi o’ringa tibbiyot fanlarini qo’yadi.
Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda o’qitish zarurligini qayd etar ekan, tahlimda quyidagi tomonlarga rioya qilish zarurligini tahkidlaydi:

• 
  bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo’ymaslik;
  
• 
  tahlimda yengildan og’irga borish orqali bilim berish:
  
• 
  o’qitishda jamoa bo’lib maktabda o’qitishga ehtibor berish;
  
• 
  bilim berishda bolalarning qiziqishi va qobiliyatini ҳisobga olish;
  
• 
  o’qitishni jismoniy mashqlar bilan qo’shib olib borish;
  

Bu talablar ҳozirgi davr tamoyillariga ҳam mos kelishi bilan qimmatlidir.
Ibn Sino o’qituvchining qanday bo’lishi kerakligi to’g’risida qator fikrlarni bayon etadi. Ular quyidagilardir:

• 
  bolalar bilan muomulada bosiq, jiddiy bo’lish;
  
• 
  berilayotgan bilimni talabalar qanday o’zlashtirib olayotganiga ehtibor berish;
  
• 
  tahlimda turli metod va shakllardan foydalanish;
  
• 
  talabaning xotirasi, bilimlarini egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarini bilishi;
  
• 
  fanga qiziqtira olish;
  
• 
  berilayotgan bilimlarni eng muҳimlarini ajratib bera olish;
  
• 
  bilimlarni talablarga tushunarli, uning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda berish;
  
• 
  ҳar bir so’zning bolalar xissiyotini uyg’otish darajasida bo’lishiga erishish zarur, deydi olim.
  

Ibn Sino tahlimotida bilishda qaysi metodlardan foydalanilmasin u og’zaki ifodalash, tajribalarini baribir talabada ҳaqiqiy bilim ҳosil qilish mustaqil, mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, olgan bilimlarini amaliyotga tadbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirish asosiy maqsad bo’lgan.
Ibn Sino aqliy, axloqiy tarbiya bilan bir qatorda inson kamolotida jismoniy tarbiyaning muҳim aҳamiyatini ҳam nazariy, ҳam amaliy jiҳatidan taҳlil qiladi.
Ibn Sinogacha insonning kamolga yetishida jismoniy tarbiyaning tahsiri ҳaqida bizlarda bir yaxlit tahlimot yaratilmagan edi.
Jismoniy mashqlar, to’g’ri ovqatlanish, uyqu, badanni toza tutish, tartibga rioya etish, inson sog’lig’ini saqlashda muҳim omillardan ekanini ҳam ilmiy ҳam amaliy jiҳatidan asosladi.
Xulosa qilib aytganda, Ibn Sinoning tahlim-tarbiyaviy qarashlarida insonning ҳam aqliy, ҳam aҳloqiy estetik ҳamda jismoniy tomondan rivojlanishi uning kamolga yetishining asosiy mezoni sifatida talqin etiladi.

Bilimni mustaҳkamlash uchun savollar.

1.Uyg’onish davrida tahlim-tarbiyaning rivojiga qaysi olimlar xissa qo’shgan?
2.Uyg’onish davrida tabiat fanlari soҳasida qaysi olimlar ilmiy izlanishlar olib borgan?
3.Al-Farobiy tahlim-tarbiya to’g’risidagi qarashlari nimalardan iborat:
4.Beruniyning yirik asarlarida tahlim-tarbiya to’g’risida qanday g’oyalar ilgari surilgan?
5.Nima uchun Farobiyning «Ikkinchi muallim» deb atashgan?
6.Ibn Sinoning yirik asarlarini sanab bering.
7.Ibn Sino asarlarida tahlim-tarbiya ҳaqidagi qanday qarashlar mavjud?
8.Ibn Sino o’qituvchi uchun qanday fikrlar bergan?


АБУАЛИИБНСИНО. – бутунмусулмонШарšинингулкан šомусийаšли, жахонилмивамаданиятинингэнгмашќурномоёндалариданбиридир. ИбнСиноўртаасрфанинингтурлисоќалари-фалсафа, тиббиёттабиатшунослик, бадиийадабиётбўйичаёзганасарлариБиланўчмасиз šолдирган, уўздаврида «Олимларраиси» унвонибилантаšдирланди. Унингйирикасарларига šуйидагиларникиритишмумкин «Тиб šонунлари», «Аш-Шифо», «Ал-£онун», «АнНажот», «Донишнома» вабошšалар.
ИбнСиноўзинингтаълим-тарбиягаоид šарашлариниижтимоий-фалсафий šарашлариБиланбођлиš ќолдаифодаланганвамахсусрисолалардаталšин šилинган. Шунингдекфанларнитаснифэтади. Бундаубиринчиўрингатиббиётфанларини šўяди.
ИбнСинобилимолишдаболаларнимактабдаўšитишзарурлигини šайдэтарэкан, таълимда šуйидагитомонларгариоя šилишзарурлигинитаъкидлайди:
-болагабилимберишдабирданигакитобгабанд šилиб šўймаслик;
-таълимдаенгилданођиргаборишорšалибилимбериш;
- олиббориладиганмашšларболаларёшигамосбўлиши;
-ўšитишдажамоабўлибмактабдаўšитишгаэътиборбериш;
-билимберишдаболаларнинг šизиšишива šобилиятиниќисобгаолиш;
-ўšитишнижисмониймашšларбилан šўшиболиббориш;
БуталабларќозиргидавртамойилларигаќаммоскелишиБилан šимматлидир.
ИбнСиноўšитувчининг šандайбўлишикераклигитўђрисида šаторфикрларнибаёнэтади. Улар šуйидагилардир:
-болаларБиланмуомуладабосиš, жиддийбўлиш;
-берилаётганбилимниталабалар šандайўзлаштириболаётганигаэътиборбериш;
-таълимдатурлиметодвашаклларданфойдаланиш;
-талабанингхотираси, билимлариниэгаллаш šобилияти, шахсийхусусиятларинибилиши;
-фанга šизиšтираолиш;
-берилаётганбилимларниэнгмухимлариниажратиббераолиш;
билимларниталабаларгатушунарли, унингёши, аšлийдаражасигамосравишдабериш;
-ќарбирсўзнингболалархиссиётиниуйђотишдаражасидабўлишигаэришишзарур, дейдиолим.
ИбнСинотаълимотидабилишда šайсиметодларданфойдаланилмасинуођзакиифодалаш, тажрибаларинибарибирталабадаќаšиšийбилимќосил šилишмустаšил, мантиšийфикрлаш šобилиятиниривожлантириш, олганбилимлариниамалиётгатадбиš этаолиш šобилиятинитаркибтоптиришасосиймаšсадбўлгавн.
ИбнСиноаšлий, ахлоšийтарбияБиланбир šатордаинсонкамолотидажисмонийтарбиянингмуќимаќамиятиниќамназарий, ќамАмалийжихатдантахлил šилади.
ИбнСиногачаинсоннингкамолгаетишидажисмонийтарбиянингтаъсириќаšидабизларбиряхлиттаълимотяратилмаганэди.
Жисмониймашšлар, тўђриовšатланиш, уйšу, баданнитозатутиш, татибгариояэтиш, инсонсођлиђинисаšлашдамуќимомилларданэканиниќамилмийќамАмалийжихатданасослади.
¥улоса šилибайтганда, ИбнСинонингтаълим-тарбиявий šарашларидаинсоннингќамаšлий, ќамаќлоšийэстетикќамдажисмонийтомонданривожланишиунингкамолгаетишинингасосиймезонисифатидаталšинэтилади.


Билимнимустахкамлашучунсаволлар.

1. 
   Уйђонишдавридатаълим-тарбиянингривожига šайсиолимлархисса šўшган?
   
2. 
   Уйђонишдавридатабиатфанларисоќасида šайсиолимларилмийизланишларолибборган?
   
3. 
   Ал-Фаробийтаълим-тарбиятўђрисидаги šарашларинималарданиборат?
   
4. 
   Берунийнингйирикасарларидатаълим-тарбиятўђрисида šандайђояларилгарисурилган?
   
5. 
   НимаучунФаробийнинг «Иккинчимуалим» дебаташган?
   
6. 
   ИбнСинонингйирикасарларинисанабберинг.
   
7. 
   ИбнСиноасарларидатаълим-тарбияќаšидаги šандай šарашлармавжуд?
   
8. 
   ИбнСиноўšитувчиучун šандайфикрларберган?