Наманган мухандислик педагогика институти


МС: Хуш, усмирнинг психик усишини харакатга келтирувчи куч нима?


Download 1.05 Mb.
bet26/43
Sana16.06.2023
Hajmi1.05 Mb.
#1509201
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   43
Bog'liq
443e434bedb560a7da76eec767f7adaa Психология (Муаммоли маъруза матни)

МС: Хуш, усмирнинг психик усишини харакатга келтирувчи куч нима?

Усмирнинг психик усишини харакатга келтирувчи куч – унинг фаоли-ятини вужудга келтирган янги эхтиёжлар билан уларни кондириш имкониятлари уртасидаги карама-каршиликлар тизимининг намоён булишидир. Вужудга келган зиддиятлар ва карама-каршиликларни психологик камолотни таъминлаш, фаолият турларини мураккаб-лаштириш оркали усмир шахсида янги психологик фазилатларни таркиб топтириш билан аста – секин йукотиш мумкин.


Усмирлик чогида ривожланишнинг жадаллашувиакселерация яккол кузга ташланади. Усмирлик инсон шахси камолотининг мухим боскичи хисобланади. Усмирлик чогида гоят катта ахамиятга эга булган психологик узгаришлар руй беради, боланинг муайян ижтимоий турмуш шароитида кейинги камол топиши учун зарур сифатлар таълим –тарбия таъсирида пайдо булади, баркарор, мустах-кам из колдирувчи ижобий хислатлар намоён булади.
Усмир камолотга эришган сайин унинг психик дунёсида янги фазилатлар ва сифатлар пайдо була бошлайди, психикасида кескин кайта куриш содир булади. Узгаришлар унинг олдига янги талаблар куяди, бу эса уз навбатида купрок хукук ва эрк берилишини, энг аввало мустакил карорга келиш ва хулк – атворини макбул деб хисоблаб амалга оширишни такозо килади. Психик такомиллашиш, камолотга интилиш, нисбий баркарорлик усмирлик даврининг энг мухим хусусиятлари хисобланади.
Хозиргача балогатга эришиш ва жинсий етилишнинг жадаллашиши тугрисида бир бутун, яхлит илмий назария мавжуд эмас. Шунинг учун усишдаги жадаллашув, яъни акселерация буйича хам муайян назария яратилмаган. Ана шу боисдан хар хил илмий асосдаги бир-биридан фаркли, эътирозли катор назариялар пайдо булган. Булар куйидагилар:
Гелиоген назарияси. Бу назария 1936 йилда чет эл олимлари томонидан яратилган булиб, унинг асосий мохияти акселерация ходисаси куёш нурининг бевосита таъсири билан вужудга келади, деган гоядан иборатдир. Гуёки серкуёш улкаларда ривожланиш тезлашар эмиш, лекин акселерация ходисаси шимолда хам, серкуёш улкаларда хам сезилмокда. Демак кисман тугри булиши мумкин холос.
Гетерозия назарияси. (турли-туманлик) Турли миллат вакил-ларининг аралаш никохга кира бошлагани бунга ёркин мисолдир. Мазкур назарияга мувофик психик дунёдаги кайта куришлар наслий белгилар кескин узгаришига сабаб булди, натижада фарзандларнинг усишида кучайиш, жадаллашиш, акселерация ходисаси вужудга келди.
Урбанизация назарияси. Жамият ривожланишида шахарларнинг роли ортиши, шахар ва кишлок турмуш тарзининг бир-бирига якин-лашуви билан боглик деб каралади. Лекин бу хам сабаб була олмайди.
Нутритив назария. Бу гоянинг туб мохияти шуки, акселерация одамларнинг овкатланиши яхшиланиши, истеъмол килинаётган озукаларда дармондорилар микдорининг купайиши сабабли вужудга келади. В-6, В-12 дармондорилари (витаминлари) ва фолиев кислотасини одамлар купрок истеъмол килиши мазкур холат намоён булишининг асосий омили эмас. Кисман тугри булиши мумкин.
Нурланиш назарияси. Бу назария намоёндаларининг фикрича, ер юзида рентген курилмаларининг купайиши, атом, водород ва нейтрон бомбаларининг портлаши натижасида инсонда радиоактив моддалар, радиация нурланиши даражасининг сезиларли даражада ортишига олиб келади. Ер куррасига таркалган зарядлар билан инсон организмининг нурланиши усишини кучайтириши, яъни акселерацияни юзага келтириши мумкин. Лекин меъёридан ортик хар кандай нур, жумладан рентген нури салбий таъсир утказади.
Ижтимоий шароитнинг яхшиланиши назарияси. Яшаш шароитларининг яхшиланиб бориши, кенг куламда санитария ва гигиена тадбирларининг амалга оширилиши, овкатланиш сифатининг ортиши, ота-онадан фарзандга наслий белгиларнинг (генларнинг) бир текис утиши каби омиллар акселерация жараёнини тезлаштиради, деган фикр катор мамлакатлардаги тадкикотчилар орасида кенг таркалган.
Шу назарияга асосланиб шу нарсани кушиш мумкинки, одамлар истеъмол килаётган озик-овкат махсулотлари таркибида сунъий-кимёвий махсулотларнинг, жумладан кишлок хужалик экинлари усишини тезлатадиган, хосилдорликни кутарадиган кимёвий моддалар озик–овкат махсулотлари таркибида одам организмига хам утади, бу хам албатта жисмоний ривожланишга туртки бериши мумкин. Бундан ташкари илмий техника ривожи, ахборотлар узатиш ва кабул килиш тизимларининг узгариши одамларнинг ақлий ривожланишларига таъсир курсатади, жисмоний мехнат камайиши одамларнинг ақлий мехнат билан купрок шугулланишларига кулай имкониятлар яратиб бериши хам акселерация жараёнларини вужудга келтириши мумкин.
Ижтимоий акселерация назарияси. Бу илмий назариянинг асосчиларидан бири, йирик физиолог олим А. А. Маркосяндир. Унинг фикрича, ҳозирги замон кишиларидаги билимлар хажмини XX аср ярмидаги билимлар хажмига таккослаш оркали болалардаги усиш жараёнини аниклаш ижтимоий акселерация дейилади. Болалардаги акселерациянинг сабаби: биринчидан, ота-оналарнинг умумий савияси юксалгани, иккинчидан шахсий ва ижтимоий турмушда ахборот воситалари тармогининг кенгайганлиги, яъни телевидение, радио, телефон, кино, маданият муассасалари тармоги ва хоказолардир.
Бизнингча, мана шу омиллар каторига шахслараро муносабат-ларнинг тугри йулга куйилиши, одамларнинг окилона, одилона мулокотга ургангани, жамоа ва гурухларда ижобий психологик мухит яратилгани, асабийлашиш, парокандалик камайганини хам кушиш максадга мувофикдир.




Download 1.05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   43




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling