II- bob .Nogironligi bolgan shaxslarning ijtimoiy integratsiyasida ommaviy axborot vositalari rolinining nazariy asoslari
2.1 Nogironligi bo'lgan shaxslar ijtimoiy integrasiyasining nazariy asoslari.
Zamonaviy bugungi davrda nogironligi bolgan shaxslarning ijtimoiy integratsiyasi masalasi juda keskin va bu jismoniy, aqliy yoki ruhiy nogiron kishilar sonining barqaror o'sishi bilan bog'liq Jahon sogliqni saqlash tashkilotining hisob-kitoblariga ko'ra, bir milliarddan ortiq odam, ya'ni dunyo aholisining 15% nogironlikning biron bir shakliga ega56 va nogironlikning ushbu shakllarining atigi 5% tug'ma hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturiga (BMTTD) ko'ra, nogironligi bor odamlarning 80% rivojlanayotgan mamlakatlarda yashaydi. Jahon bankining hisob-kitoblariga ko'ra57, dunyodagi eng qashshoq odamlarning 20 foizi nogironlardir .58
Nogironligi bo'lgan odamlar dunyodagi eng katta ozchilik hisoblanadilar, ammo boshqa ozchilik guruhlaridan farqli o'laroq, ushbu guruh har doim ochiq a'zoligiga ega: har birimiz baxtsiz hodisa, kasallik yoki qarish natijasida istalgan vaqtda ushbu guruhga a'zo bo'lishimiz mumkin. Shunday qilib, nogironlik inson hayotining bir qismidir. Aksariyat hollarda nogironlik ijtimoiy, iqtisodiy yoki siyosiy omillar, avariyalar yoki qurolli to'qnashuvlar natijasida kelib chiqadi deb ishoniladi. Endi sog'liqning buzilishiga, xususan, atrof-muhitning ifloslanishiga, OIV / OITS va giyohvandlikka olib keladigan omillar ko'proq. Nogironlik ham rivojlanish muammosidir, chunki bu kambag'allik bilan bog'liqdir: nogironlik qashshoqlik xavfini oshirishi mumkin, qashshoqlik esa nogironlik xavfini oshirishi mumkin.59 50% gacha nogironlik holatlarining oldini olish mumkin va ular qashshoqlik bilan bevosita bog'liq.60
Nogironligi bolgan shaxs (2020 yil 15 oktabrdagi "Nogironligi bolgan shaxslarning huquqlari togrisidagi Oz Resp qonuni bilan belgilab qo'yilgan) - bu ijtimoiy yordam va himoyaga, jamiyat va davlatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy hayotida boshqalar bilan birga teng toliq va samarali ishtirok etish uchun shart-sharoitlar yaratilishiga muhtoj barqaror jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bolgan shaxs.61 Shaxsni nogiron deb e'tirof etish Tibbiy-ijtimoiy ekspertiza davlat xizmati tomonidan amalga oshiriladi;
Nogironlar jismoniy, intellektual va sog'liq bilan bog'liq boshqa imkoniyatlari cheklanganligi sababli, ularning to'laqonli hayoti uchun maxsus jarayonlar va ijtimoiy texnologiyalarni tashkil etishlari kerak bo'lgan jamiyat a'zolari xisoblanadi.62
Nogironlarning ijtimoiy integratsiyasi tahlil qilishdan oldin, "integratsiya" tushunchasiga murojaat qilaylik. "Integratsiya" so'zi lotincha integratsion - butun yoki integratsiya - tiklash, to'ldirishdan kelib chiqadi. Sotsiologiyada integratsiya jarayon sifatida qaraladi, natijada yakka ixtisoslashgan elementlarning o'zaro aloqasi va o'zaro ta'siriga asoslangan tizim ichida birlik va yaxlitlikka, izchillikka erishish deb tushuniladi. 63
Nogironligi bolgan shaxslarning integratsiyasi - bu nogironlarni chetlashtirish, marginallashtirish, parchalanish jarayonlari bilan vaqti-vaqti bilan cheklangan yoki deformatsiyalangan jamiyat yaxlitligini tiklash deb ham takidlanadi
Integratsiyaning maqsadi, oxir-oqibatda, "jamiyat uchun hamma", teng huquq va mas'uliyat bilan, ularning sog'lig'idan qat'i nazar, yaratishdir. Ushbu turdagi integratsiya nogironlarning manfaatlarini sog'lom odamlar dunyosining tegishli dizaynlari bilan egallamasligini, balki har bir ijtimoiy jamiyatning submulturasi umumiy insoniy xususiyatlarini namoyon etadigan o'zaro boy jamiyatni yaratishni nazarda tutadi.
Nogironlarni birlashtirishga nisbatan "ijtimoiy integratsiya" tushunchasi qo'llaniladi. Integratsiya - bu inson hayotining barcha sohalarini qamrab oladigan jarayon, nogiron kishilarning jamiyatga qo'shilishi esa to'rt komponentni o'z ichiga olgan jarayondir:
- ijtimoiy-aksiologik, jamiyat nogironlar va sog'lom shaxslarning g'oyalari va munosabatlarini belgilaydigan umumiy qadriyatlarni tan oladi;
- tashkiliy-huquqiy, integratsiya jarayoni fuqarolarning teng huquqliligini tasdiqlovchi qonunchilikka asoslanadi;
- nogironlarni jamiyatga integratsiya qilish uchun jamiyatning boshqa azolari tomonidan munosabatlararo tan olinishi va nogironligi bolgan shaxslar uchun yaratilgan keng imkoniyatlardan foydalanishga asoslanadi;
- shaxslararo munosabatlar jismoniy yoki ruhiy salomatlik omillaridan qat'i nazar, shaxsning qadr-qimmatini va uning teng huquqlarini tan olishning asoslantirilishi 64
E. Giddens integratsiyani o'zaro ta'sir ishtirokchilari o'rtasidagi nisbiy avtonomiya va qaramlik munosabatlariga asoslanib, shaxslar, jamoaviy sub'ektlar o'rtasidagi tartibga solingan o'zaro ta'sir sifatida talqin qiladi65. Ch.Mills ma'muriy resurslar, jamiyatning yaxlitligiga erishishda ijtimoiy nazorat muhimligini ko'rsatib, tartiblilikni integratsiyaning asosi deb biladi.66 J. Tyorner integratsiyani kollektiv kategoriya sifatida ko'rib chiqadi.67 Uning fikriga ko'ra, kontseptsiya sifatida integratsiya uchta o'lchovni o'z ichiga oladi: ijtimoiy birliklarning muvofiqlashtirish darajasi; ularning ramziy birlashish darajasi va ular o'rtasidagi qarama-qarshilik, ziddiyat darajasi.
Bunday o'zaro bog'liqlik insonga o'zi haqida g'oyani qurish, o'zining jismoniy, intellektual va boshqa fazilatlaridan xabardor bo'lish, o'z qadr-qimmatini shakllantirishga imkon beradi. Binobarin, ijtimoiy muhit, guruh, umuman jamiyat shaxsni ijtimoiylashuvi jarayonining o'ziga xos xususiyatlarini belgilovchi omillardir.
Ijtimoiy integratsiya maydoni insonning kommunikativ madaniyatini rivojlantirishga hissa qo'shadi, shaxsda ijtimoiy rollarning shakllari va yonalishlari yordamida ijtimoiy harakatlarning zarur, adekvat va samarali amaliyotida ongli va ongsiz ravishda qatnashish imkoniyatlarini beradi.
D.V. Zaytsev quyidagi ta'rifni beradi: "Insonning ijtimoiy integratsiyasi - bu jarayon va shu bilan birga, qo'shma faoliyatni tashkil etish orqali shaxsni
turli xil ijtimoiy guruhlar va munosabatlarga qo'shish tizimidir".68
G.Zimmel o'z ishida integratsiyani faqat muloqot amaliyotini amalga oshirish va nogiron kishining jamoat hayotida faol ishtirok etish yo'li bilan amalga oshirish mumkinligini ta'kidlaydi.69 Ushbu o'zaro ta'sir tufayli inson shaxs sifatida rivojlanadi, o'z-o'ziga ishonchni qozonib, past darajadagi kompleksdan xalos bo'ladi. Shunday qilib, ijtimoiy guruhlar va umuman jamiyat shaxsni sotsializatsiya qilishning eng muhim omili degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Jamiyat ob'ektiv va sub'ektiv tabiatning buzg'unchi elementlari bilan vaqti-vaqti bilan ushbu ijtimoiy birlikdan ajralib turadigan, nogironligi bo'lgan odamlarni unga faol jalb qilish bilan to'laqonli, tizimli va to'liq bo'lishi mumkin. Ijtimoiy integratsiyaning maqsadi - "hamma uchun jamiyat" ni yaratishdir, unda barcha shaxslar sog'lig'i holatidan qat'i nazar, faol va samarali rol o'ynashga chaqiriladi.
Nogironlarni jamiyatga integratsiya qilish muammosi bilan bog'liq quyidagi tushunchalar ham ahamiyatli:
Do'stlaringiz bilan baham: |
