Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

146

---

I
transport va ombor xarajatlarini ratsionallashtirishga ko‘makla- 
shish; tovarni sotish uchun qulay bo‘ lish; tovaming raqobatbar- 
doshligi va ekologik tozaligini aks ettirish; ikkilamchi xomashyo 
sifatida foydalanish imkoniyatiga ega bo'lish.
Shu tariqa, zamonaviy sharoitlarda o ‘ rov tovar siyosatining 
samarali vositasi vazifasini bajaradi. U oldi-sotdi jarayonini tez- 
lashtiradi va yengillashtiradi, tovar va firma imijini kuchaytiradi.
Yangi tovami bozorga olib chiqishdan oldin uni iste’mol qi- 
lishning xavfsizligi va ishonchliligi nuqtayi nazaridan sinab ko‘rish 
lozim. Sinovlar dala va laborotoriya sharoitlarida o ‘tkazilishi mumkin. 
Sinov shakllari tovarning o'lchami, vazifalari va turiga bog'liq 
b o‘ladi. Sinovlami o'tkazish uchun iste’ molchilar yangi tovarlar 
joylashgan laboratoriyaga taklif qilinadi yoki bu tovar iste’molchi­
larga uyda tekshirib ko‘rish uchun foydalanishga berib yuboriladi.
Testdan о ‘tkazishda
quyidagi ko‘rsatkichlar ahamiyatga ega: si­
nov o ‘tkaziladigan joy (bozor, laboratoriya, uy); obyekt (tovar, 
narx, nom, marka); sinovda ishtirok etishga jalb qilinuvchi shaxs- 
lar (xaridor, ekspert); muddat (qisqa, uzoq vaqt); hajm (bitta 
tovar, tovarlar partiyasi); testdan o'tkaziluvchi tovarlar soni.
Yangi tovami sinovdan o ‘tkazish natijalari asosida bu tovami 
ishlab chiqarish va uni bozorga olib chiqish to‘g‘ risida qaror qabul 
qilinadi. Shuni e’tiborga olish kerakki, tovami ommaviy ishlab 
chiqarish tovar innovatsiyasini ishlab chiqarishni tashkil etish va 
marketing xarajatlari kabi eng ko‘p xarajat talab qiluvchi bos- 
qichi hisoblanadi.
Tovarni bozorga chiqarishda
quyidagilami aniqlash zarur. T o­
vami bozorga qachon, qay vaqtda olib chiqish lozim? Tovarni 
qayerda, qaysi bozorga olib chiqish mumkin? Tovar qaysi 
iste’molchilar guruhiga taklif qilinishi lozim? Tovami bozorga olib 
chiqish chora-tadbirlarini qanday qilib tashkil etish va tartibga 
solish kerak?
Tovami bozorga chiqarish vaqti tovami bozorga raqobatchilar- 
ning xuddi shunday tovami bozorga chiqarishlaridan oldin, ular 
bilan birga yoki ulardan keyin chiqarish zarurati va imkoniyatlari 
bilan kelishgan holda amalga oshirilishi zarur. Bunda, ayniqsa, 
iste’mol tovarlari uchun tovarning mavsumiyligi hal qiluvchi 
omil vazifasini bajaradi. Istalgan holda ham tavakkalchilik darajasi­
ni baholash, tovarni bozorga chiqarishning har bir variantida 
ro‘y berishi mumkin b o ‘lgan ijobiy va salbiy oqibatlami hisobga 
olish kerak.
147

---

Yangi tovarni taklif qilish maqsadga muvafiq b o ‘luvchi bozor 
turi va joyini aniqlash uchun mavjud bozorlami ulaming joziba- 
dorligi nuqtayi nazaridan tahlil qilish, ya’ni boZOming salohiya- 
ti, kompaniyaning moMjallanayotgan bozordagi imiji, zamr 
xarajatlar miqdori, har bir bozor uchun marfetingni belgilash, 
raqobatchilaming bozorga kirib borish darajasi va ulaming maz­
kur bozorda egallagan ulushi hajmini aniqlash zarur.
Tovami bozorga chiqarish asta-sekinlik bilan yoki blis-kom- 
paniya shaklida amalga oshirilishi mumkin boliib, ikkinchi usul 
kichik kompaniyalar uchun ko'proq ma’ qul keladi. Kompaniya 
rivojlangan distributerli tarmog‘i va xalqaro so% kanallariga ega 
bo‘ lsa, bu kompaniyaga tovami milliy va xalqaro bozorlarga ular- 
ning o ‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda bir vaqtda olib 
chiqish imkonini beradi.
Maqsadli bozom i tanlash yangi tovaming Wlajak xaridorlari 
tarkibini aniqlashga xizmat qiladi. U bo'lajak xaridorlar struktura- 
si va ixtisoslashishini hisobga olgan holda amalga oshirilib, ular 
yangi tovami sinovdan o ‘tkazish bosqichida baholanadi.
Agar ishlab chiqarish — texnika tovarlari uchun bo‘lajak xari­
dorlar guruhi qoidaga ko‘ra ma’lum va bu tovarlarni ishlab chiqa­
rish b o ‘yicha shartnomalami imzolashda aniqianadigan b o ‘lsa, 
ommaviy iste’mol tovarlari uchun esa maqsadli bozor bazasini 
firmaning mavjud xaridorlari va ulaming izdoshlari tashkil etishi 
mumkin. Bu xaridorlar firmaning yangi tovarlarini sotib olishda 
liderlik qilishi va tovarlaming boshqa xaridorlar nazarida ijobiy im- 
ijini yaratishi mumkin.
Bu maqsadda