Nashrga tayyorlash markazi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

• markazlashgan mijozlar guruhi yoki uni xaridining hajmi 
ta’minotchi savdosining anchagina qismini tashkil etadi: bu yirik 
sotish tarmoqlari va savdo markazlari holatidir;
• mijoz tomonidan xarid qilinadigan tovarlar uning o ‘z xara- 
jatlarining muhim qismini tashkil etadi, bu esa uni yanada 
ko‘proq savdolashishga undaydi;
• sotish tarmoqlariga kirish: yangi tovarlarni kiritishda ehtiyot- 
kor bo‘lish kerak, ko‘pincha yangi firmalar yangi sotish kanalini 
tashkil etishga majbur bo‘ladi;
93

---

• tajriba samarasi va harakatlar bo‘yicha afzalliklar;
• tovarlar kuchsiz differensiyalangan va mijozlar boshqa 
ta’minotchilami topishga ishonadilar;
• ta’minotchilar almashinuvi bilan bog‘liq o ‘tish xarajatlari 
mijoz uchun muhim emas;
• mijoztalab, bozordagi haqiqiy narx va ta’minotchining xara­
jatlar to ‘g‘risida yetarli ma’lumotlarga ega.
Bundan kelib chiqadiki, xaridorlarni tanlash — bu muhim 
strategik qarordir. Firma mijozni tanlash siyosatiga amal qilgan 
holda o ‘z raqobat sharoitini anchagina yaxshilab olishi mumkin.
Ta’minotchilaming mijozlardan manfaatli shartlarga erishish 
qobiliyati shundan iboratki, ular o ‘z ta’minoti uchun narxni 
oshirish, ma’lum mijozga yetkazib beradigan tovarlar sifatini 
pasaytirish yoki hajmini chegaralash imkoniyatiga ega. Shu yo‘l 
bilan kuchli ta’minotchilar mijozlar harakati rentabelligiga ta’sir 
etishlari mumkin.
Ta’minotchilarga tijorat tomonidan yordam beruvchi sharo- 
itlar quyidagilardir:
• ta’minotchilar guruhi mijozlar guruhiga qaraganda ko‘proq 
markazlashgan;
• ta’minotchilar o ‘rinbosar tovarlar tom onidan xavfni his