Nashriyot-matbaaijodiy uyi

Ishchi o'lchash asboblari xalq xo'jaligining barcha tarmoqlarida amaliy 
o'lchashlar uchun mo'ljallangan. Ular aniqligi orttirilgan o'lchash asbob-
lariga va texnik o'lchash asboblariga bo'linadi. 
Namunaviy o'lchash asboblari ishchi o'lchash asboblarini tekshirish va 
ularni o'zlari bo'yicha darajalashga xizmat qiladi. 
Etalon asboblar fizik kattalik birikmalarini qayta tiklash va saqlash, 
ularning o'lchamlarini namunaviy o'lchash asboblari orqali xalq xo'jaligida 
qo'llanadigan ishchi o'lchash vositalariga o'tkazishga xizmat qiladi. Fizik 
kattaliklarning birliklari o'lchami shu usul bilan etalonlardan namunaviy 
o'lchash asboblari yordamida boshqa o'lchash asboblariga o'tkaziladi. 
O'lchash vositalarining ko'rsatishlaridagi xatoliklarni aniqlash yoki 
ularning ko'rsatishlariga tuzatish kiritish maqsadida o'lchash vositalarining 
ko'rsatishlarini namunaviy o'lchash asboblarining ko'rsatishlariga solishti-
rish taqqoslash deb ataladi. 
Shkala bo'linmalariga asbobni tekshirish uchun qabul qilingan o'lchov 
birliklarida ifodalangan qiymatlar berish amali darajalash deb ataladi. 
O'lchash vositalari yordamida o'lchanayotgan fizik kattaliklar o'lchash 
axboroti signali foydalaniladigan biror chiqish kattaligiga o'zgartiriladi. 
Fizik kattalikni o'lchashda o'lchash qurilmasi (asbobi) ko'rsatkichni 
fizik kattalikka mutanosib ravishda siljitadi: 
(1.4) 
bu yerda, (p — asbob ko'rsatkichining burchakli yoki chiziqli siljishi, V— o'lchanayotgan 
fizik kattalik. 
(1.4) bog'lanish asbob shkalasining tenglamasi yoki xarakteristikasi 
deyiladi. 
Har qanday o'lchash asbobining ishlashi natijasida ko'rsatkichning 
siljishi o'lchanadigan kattalikni qiymatiga moslab o'zgartiriladi. Shu sababli 
o'lchash asbobini sxematik ravishda, o'lchanayotgan fizik kattalik В ni 
ko'rsatkichning mexanik siljish miqdori 
 ga o'zgartiradigan o'zgartkich deb 
qarash mumkin. 
Oraliq o'zgartishlar soniga qarab, asbobni bo'g'inlarga bo'lish mumkin, 
bu bo'g'inlarning har biri asbob ichida В miqdorni ma'lum tarzda o'zgar-
tiradi. Ana shu bo'g'inlar majmuasi o'lchanayotgan kattalikning talab etilgan 
o'zgarishini ko'rsatkichning siljishi 
 ga o'zgartiradi. 
19 

---

Istalgan o'lchash asbobining strukturaviy sxemasi, uning ishlash 
prinsipidan qat'i nazar, ketma-ket ulangan o'lchash bo'g'inlari 0'b
n
 0'b
2
, 
ОЪг, , 0'b„ (1.2-rasm) qatoridan tuzilgan zanjir kabi tasvirlanishi 
mumkin. Birinchi bo'g'in 0% uchun kirish qiymati bo'lib В kattalik 
xizmat qiladi. Наг bir bo'g'inning chiqish qiymati keyingi bo'g'in uchun 
kirish qiymati bo'lib xizmat qiladi. Oxirgi 0'b
n
bo'g'inning chiqish qiymati 
ko'rsatkichning B„=q> siljishini anglatadi. 
Umumiy holda o'lchash vositalarining strukturaviy sxemasini qurish 
prinsipiga qarab, ikki guruhga bo'lish mumkin: to'g'ri o'zgartiradigan o'l-
chash sxemasi va signali moslashtiriladigan o'lchash sxemalari. To'g'ri