Navoiy davlat pedag ogika instituti fizika texnologiya fakulteti texnologik ta

III–Topshiriq

1	40 Н7/f7	125 H6/r5	36 Н7/k6	16	185 Н8/n7	120 Н9/d9	60 H7/x6
2	120 Н6/k5	150 Н6/f7	125 H8/r7	17	140 U8/h7	80 Н6/n5	75 Н9/d9
3	40 H7/r6	60 Н8/k7	120 Н5/f6	18	32 Н9/d9	85 H7/z7	120 Н6/n5
4	100 Н7/js6	70 Н8/h7	110 H8/s7	19	35 Н7/js6	42 Н7/c8	150 R7/h6
5	80 Н8/h7	85 Н7/js6	115 Н6/h5	20	130 U8/h7	60 Н8/js7	42 Н7/c8
6	120 Н7/d8	95 H8/s7	50 Н8/js6	21	120 Н7/c8	25 H7/z6	120 Н8/js7
7	140 Н8/m7	100 H8/s7	35 Н7/h6	22	65 Н7/f7	40 U8/h8	110 Н5h/5
8	135 Н7/h6	100 Н7/m6	25 H7/t6	23	100 Н7/f7	68 Н7/h6	70 H8/x8
9	100 H8/t7	120 Н7/h6	42 Н7/m6	24	25 Н6/h5	60 Н7/f7	85 H7/z7
10	85 Н7/n7	125 H8/t8	35 Н7/g6	25	120 Н8/g7	40 R8/h7	75 Н8/n8
11	95 Н7/g6	130 Н7/n6	60 H8/u8	26	105 H7/u6	80 Н7/n6	40 Н8/g7
12	92 H8/u8	90 Н7/g6	25 Н6/n5	27	88 Н6/n6	100 Н8/g7	44 R7/h7
13	125 Н7/m6	100 H6/u5	65 Н7/е7	28	65 Н6/m5	75 Н9/d9	140 H7/z6
14	125 Н7/е7	95 Н6/m5	75 H8/x7	29	35 H6/z5	101Н6/m5	60 Н9/d9
15	130 R8/h7	75 Н7/е7	100 Н8/m7	30	105 Н9/d9	87 H6/z6	42 Н7/m6

9- LABORATORIYA ISHI.
Silindrsimon va tekis yuzalarni shakllaridan va o`zaro joylashuvlaridan og`ishlarini nazorat qilish


Ishning maqsadi: Murakkab detallarni nazorat qilish usullari bilan tanishish. Detalning aniqligidan kelib chiqib olchov asbobini tanlash uslubiyoti bilan tanishish.


Ishni bajarish uchun kerakli material va jihozlar.

1. 
   Amaliy ishni bajarish uchun uslubiy kosatmalar.
   
2. 
   Nazorat qilinayotgan detalning ishchi chizmasi.
   
3. 
   Olchov asboblari toplami.
   
4. 
   Nazorat qilinadigan detallar.
   

Tanishuv qismi

1. 
   Detalning chizmasi boyicha uni tayyorlanish aniqligiga quyilgan talablarni aniqlash.
   
2. 
   Har bir yuza uchun olchov asbobining turini aniqlash.
   
3. 
   Detalning berilgan yuzasini olchash.
   
4. 
   Detalni tayyorlanish aniqligini aniqlash.
   

Nazariy qism
O'lchash asboblarini (vositalarini) tanlashda uning metrologik kosatkichlari deb ataladigan korsatkichlardan foqdalaniladi.
(«Metrologiya» o'lchashlar to'g'risidagi fan demakdir, metr so'zi fransuzcha bo'lib metre, grekcha metron o'lchashni anglatadi.)
O'lchash vositalarining asosiy ko'rsatkichlariga shkala bo'linmasining intervali, yo'l qo'yilgan xatolik, o'lchash chegaralari, o'1chashdagi zo'riqishlar kiradi (O'z RST 8.010-93).
Shkala bo'limining qiymati deb, o'lchanadigan miqdorning shkaladagi bir bo'limiga mos qiymatga aytiladi. Masalan, soat tipidagi indikator shkalasidagi bir bo'limning qiymati 0,01 mm ga teng.
Shkala bo'limining intervali shkala bo'limlarini belgilovchi shtrix (chiziqcha) lar orasidagi masofadir. Ko'pchilik o'lchash asboblarining bo'limlari interval 1 dan 2,5 mm gacha bo'ladi.
O'lchash asboblarida yo'l qo'yiladigan xatolik deb, o'lchash asbobidan foydalanishda yo'l qo'yiladigan eng katta xatolikka aytiladi. O'lchash xatolarini ko'zdan kechirishda o'lchash asbobi ko'rsatkichlarining bir xil bo'lmasligi qaraladi (variatsiya-bir miqdorni qayta-qayta o'lchab olingan qiymatlari ayirmasidir).
O'lchash asbobining o'lchash chegaralari – ayni asbob yordamida o'lchash mumkin bo'lgan eng katta va eng kichik o'lchamlardir.
Shkala bo'yicha o'lchash chegaralari – o'lchamning shkala yorda­mida bevosita o'lchash mumkin bo'lgan eng katta qiymatidir.
O'lchashdagi zo'riqish – o'lchanadigan buyum va o'lchash asbobi sirtlarining yondashishida o'lchash asbobida yuz beradigan zo'riqishdir.
O'lchash usuli deb, qandaydir miqdorni o'lchashda ishlatiladigan vositalar va uslublar majmuasiga aytiladi. O'lchanadigan buyumlarning qiymatlarini aniqlash usullari absalyut, nisbiy, bevosita va bilvosita, kontaktli va kontaktsiz bo'hshi mumkin.
Mutloq o'lchash usuli o'lchanayotgan miqdorni o'lchash asbobining ko'rsatishlariga qarab bevosita to'la hosil qiUshdan iborat. Masalan, detalni shtangensirkul bilan oichab, o'lchamning 25,5 mm ekanini topish.
Nisbiy usul. Bu usulda o'lchanadigan miqdor o'lchamining belgilangan o'lchamdan yoki namunaning ma'lum o'lchamidan og'ishi aniqlanadi. Masalan, indikatorni plitadagi ustunga mahkamlab qo'yib, qandaydir namunaga qarab nol belgini qo'yadilar so'ngra esa detalni o'lchaydilar. Bu holda indikator nazorat qilayotgan (o'lchanayotgan) detal o'lchamining namuna o'lchamidan qancha og'ishini ko'rsatadigan bo'ladi.
Bevosita o'lchashda berilgan miqdor, masalan, valning diametri shtangensirkul bilan bevosita (to'g'ridan-to'g'ri) o'lchanadi.
Bilvosita o'lchashda izlangan miqdor u bilan ma'lum bog'lanishda bo'lgan boshqa bir miqdorni o'lchash yo'li bilan topiladi. Masalan, katta valuing D diametrini topish uchun uni ruletka bilan aylantirib, o'rab olib, ruletkaning valni bir marta o'ralgan qismini uzunligi topiladi. Geometriyadan esa aylananing l uzunligi ·D ga teng ekani ma'lum, yani D=l/
Kontaktli o'lchash usuli bilan o'lchashda o'lchanadigan buyum va o'lchash asbobining sirti bir biriga tegadi (masalan, val o'lchamini shtangensirkul bilan o'lchanganda shunday bo'ladi).
Kontaktsiz o'lchash usuli bilan o'lchaganda o'lchanayotgan buyum va o'lchash asbobining sirti bir-biriga tegmaydi (masalan, optik yoki pnevmatik o'lchash asboblari yordamida o'lchaganda shunday bo'ladi).
Detallarning yaroqli yoki yaroqsiz ekanini aniqlash maqsadida ishlab chiqarishda ba'zan detallarni nazorat qilish degan tushunchadan foydalanadilar. Nazorat qilish deganda o'lchamning haqiqiy qiymati emas, balki detaining o'lchami yo'l qo'yilgan eng katta va eng kichik o'lchamlaridan, ya'ni joizlik chegaralaridan og'masligini qayd qilish tushuniladi.
Differensial o'lchash usulida detaining har bir elementi alohida boshqasiga bog'liqsiz o'lchanadi yoki nazorat qilinadi. Masalan, tashqi yoki ichki diametrlarni aniqlash, shlitsali birikmada shlitsaning enini aniqlash. Detaining yaroqliligi haqidagi xulosa hamma o'lchashlardan keyin qilinadi.