Navoiy davlat pedag ogika instituti fizika texnologiya fakulteti texnologik ta

Shakl va joylashish dopuskini tekshirish
Detal nomi
1	2	3	4	5	6
1.	600,02	400,02	20H7	Tekshirish sxemasi chizilsin	Vilka
2.	1000,05	400,02	36h5	Silindriklikdan chetlanishni tekshirilsin	Silindrik barmoq
3.	350,02	500,05	12H8	Oqdoshlikni tekshirish uchun olchov asbobi tanlansin	Ekssentrik
4.	1200,03	200,02	25H7	Yuzalarning ozaro perpandikulyarligi tekshirilsin	Tayanch
5.	900,1	15^+^0^,07	22Н8	Ozaro perpandikulyarligi tekshirilsin sxemasi chizilsin	Tayanch
6.	360,05	700,08	20H7	Tekshirish sxemasi chizilsin	Ekssentrik
7.	50^+0,1	450,08	30H7	Palallellikdan chetlanishni tekshirilsin	Vilka
8.	800,1	400,01	36h7	Tekshirish sxemasi chizilsin	Silindrik barmoq
9.	750,02	300,01	32h7	Silindriklikdan chetlanishni tekshirilsin	Silindrik barmoq
10.	650,02	500,05	22H8	Yuzalarning ozaro palallellik-dan chetlanishi tekshirilsin	Vilka
11.	150^+0,05	250,08	25H9	Tekshirish sxemasi chizilsin	Tayanch
12.	800,1	400,01	16H7	Ozaro palallellikdan chetla-nishini tekshirish uchun olchov asbobi tanlansin	Vilka
13.	900,02	550,01	18H7	Teshiklarning ozaro oqdosh-likdan chetlanishi tekshirilsin	Ekssentrik
14.	500,01	70^+0,1	14H9	Tekshirish sxemasi chizilsin	Ekssentrik
15.	35-0,1	100,01	10H8	Tekshirish sxemasi chizilsin	Tayanch
16.	60^+0,2	120,1	16H9	Yuzalarning ozaro perpandi-kulyarligini tekshirilsin uchun o’lchov asboblari tanlansin	Tayanch
17.	50^+0,05	450,2	20H9	Yuzalarning ozaro palallellik-dan chetlanishi tekshirilsin	Vilka
18.	28-0,05	400,01	11H7	Tekshirish sxemasi chizilsin	Ekssentrik
19.	500,01	300,01	20h7	Silindriklikdan chetlanishni tekshirish uchun olchov asbobi tanlansin.	Silindrik barmoq
20.	70^+0,07	350,01	28h7	Silindriklikdan chetlanish tekshirilsin	Silindrik barmoq

10- LABORATORIYA ISHI.
SHPONKALI DETALLAR CHEGARAVIY O’LCHAMLARINING HISOBLANISHI


Ishning maqsadi: Murakkab detallarni nazorat qilish usullari bilan tanishish. Detalning aniqligidan kelib chiqib olchov asbobini tanlash uslubiyoti bilan tanishish.


Ishni bajarish uchun kerakli material va jihozlar.

5. 
   Amaliy ishni bajarish uchun uslubiy kosatmalar.
   
6. 
   Nazorat qilinayotgan detalning ishchi chizmasi.
   
7. 
   Olchov asboblari toplami.
   
8. 
   Nazorat qilinadigan detallar.
   

Tanishuv qismi

5. 
   Detalning chizmasi boyicha uni tayyorlanish aniqligiga quyilgan talablarni aniqlash.
   
6. 
   Har bir yuza uchun olchov asbobining turini aniqlash.
   
7. 
   Detalning berilgan yuzasini olchash.
   
8. 
   Detalni tayyorlanish aniqligini aniqlash.
   

Nazariy qism
O'lchash asboblarini (vositalarini) tanlashda uning metrologik kosatkichlari deb ataladigan korsatkichlardan foqdalaniladi.
(«Metrologiya» o'lchashlar to'g'risidagi fan demakdir, metr so'zi fransuzcha bo'lib metre, grekcha metron o'lchashni anglatadi.)
O'lchash vositalarining asosiy ko'rsatkichlariga shkala bo'linmasining intervali, yo'l qo'yilgan xatolik, o'lchash chegaralari, o'1chashdagi zo'riqishlar kiradi (O'z RST 8.010-93).
Shkala bo'limining qiymati deb, o'lchanadigan miqdorning shkaladagi bir bo'limiga mos qiymatga aytiladi. Masalan, soat tipidagi indikator shkalasidagi bir bo'limning qiymati 0,01 mm ga teng.
Shkala bo'limining intervali shkala bo'limlarini belgilovchi shtrix (chiziqcha) lar orasidagi masofadir. Ko'pchilik o'lchash asboblarining bo'limlari interval 1 dan 2,5 mm gacha bo'ladi.
O'lchash asboblarida yo'l qo'yiladigan xatolik deb, o'lchash asbobidan foydalanishda yo'l qo'yiladigan eng katta xatolikka aytiladi. O'lchash xatolarini ko'zdan kechirishda o'lchash asbobi ko'rsatkichlarining bir xil bo'lmasligi qaraladi (variatsiya-bir miqdorni qayta-qayta o'lchab olingan qiymatlari ayirmasidir).
O'lchash asbobining o'lchash chegaralari – ayni asbob yordamida o'lchash mumkin bo'lgan eng katta va eng kichik o'lchamlardir.
Shkala bo'yicha o'lchash chegaralari – o'lchamning shkala yorda­mida bevosita o'lchash mumkin bo'lgan eng katta qiymatidir.
O'lchashdagi zo'riqish – o'lchanadigan buyum va o'lchash asbobi sirtlarining yondashishida o'lchash asbobida yuz beradigan zo'riqishdir.
O'lchash usuli deb, qandaydir miqdorni o'lchashda ishlatiladigan vositalar va uslublar majmuasiga aytiladi. O'lchanadigan buyumlarning qiymatlarini aniqlash usullari absalyut, nisbiy, bevosita va bilvosita, kontaktli va kontaktsiz bo'hshi mumkin.
Mutloq o'lchash usuli o'lchanayotgan miqdorni o'lchash asbobining ko'rsatishlariga qarab bevosita to'la hosil qiUshdan iborat. Masalan, detalni shtangensirkul bilan oichab, o'lchamning 25,5 mm ekanini topish.
Nisbiy usul. Bu usulda o'lchanadigan miqdor o'lchamining belgilangan o'lchamdan yoki namunaning ma'lum o'lchamidan og'ishi aniqlanadi. Masalan, indikatorni plitadagi ustunga mahkamlab qo'yib, qandaydir namunaga qarab nol belgini qo'yadilar so'ngra esa detalni o'lchaydilar. Bu holda indikator nazorat qilayotgan (o'lchanayotgan) detal o'lchamining namuna o'lchamidan qancha og'ishini ko'rsatadigan bo'ladi.
Bevosita o'lchashda berilgan miqdor, masalan, valning diametri shtangensirkul bilan bevosita (to'g'ridan-to'g'ri) o'lchanadi.
Bilvosita o'lchashda izlangan miqdor u bilan ma'lum bog'lanishda bo'lgan boshqa bir miqdorni o'lchash yo'li bilan topiladi. Masalan, katta valuing D diametrini topish uchun uni ruletka bilan aylantirib, o'rab olib, ruletkaning valni bir marta o'ralgan qismini uzunligi topiladi. Geometriyadan esa aylananing l uzunligi ·D ga teng ekani ma'lum, yani D=l/