Navoiy Davlat pedagogika instituti Fizika o’qitish metodikasi 1-kurs magistranti Nabiyeva Firuzaning Fizika va astronomiya ta’limida tahlil va tadqiqot usullari fanidan tayyorlagan

Mavzuning amaliy ahamiyati: Issiqlik almashinish jarayonlari issiqlik energiyasidan tejamli foydalanish masalalari bilan chambarchas bog‟liq. Ilmiy-texnik progress, ishlab chiharishni intensifikatsiyalash kabilar energetika holati bilan aniqlanadi. Energiyasiz harakat ham, ishlab chiharish ham, hayotning o`zi ham yo`q deganidir. hozirgi davrda neft, gaz, ko`mir kabi energiya resurslarining kamayib borayotgani bu sohaga e`tiborni talab qiladi.Umuman, energiya masalalarini o`rganish insoniyatni barcha rivojlanish davrlarida bo`lgan. Issiqlik texnikasi bilan bog‟liq birinchi fundamental ishlardan biri 1824 yili fransuz injenerii Sadi Karno tomonidan chop etilgan. U termodinamika asoslarini izohlab berdi. Uning ishlarini Klapeyron matematik tilga ko`chirib, issiqlik mashinalarida - takrorlanish masalalarini yoritdi. 1855-1865 yillarda qaytariluvchi va qaytarilmas jarayonlar va entropiya tushunchalari kiritildi. Entropiya bu issiqlik ko`rinishida tarqaluvchi energiyadir.

Ishqalanish, issiqlik almashish jarayonlari qaytmas bo`lgani izolyatsiyalangan sistemalar entropiyasi doimo ortadi. Termodinamikaning ikkinchi bu qoidasini Klazius butun olamga tadbiq etib, "issiqlik o`limi" degan tushunchani kiritdi. Bu tushunchaga binoan qachondir butun olamdagi energiya issiqlikka o`tadi va temperatura barcha joyda bir xil bo`lib qoladi. Bunda Klazius dunyoning cheksizligini e`tiborga olmagan. Issiqlik va massa almashinish nazariyasi tarixi N'yutonga borib taqaladi. 1701 yilda N'yuton konvektiv issiqlik almashinish qonunini ochdi. 1822 yilda J.B.Fur'e issiqlik almashinish nazariyasini e`lon qildi. Termodinamika so`zi grekchadan terme- issiqlik, dinamikos - harakat degan ma`nolarini anglatadi. Birinchilardan bo`lib bu so`zni S.Karno qo`llagan. Termodinamikada bir qancha tushunchalar ishlatiladi, bular sistema ochiq va yopiq sistemalar, energiya, ish, issiqlik, issiqlik energiyasi, entropiya, absolyut temperatura kabilardir.