Nazariy dars rejasi №1

Xalqaro keskinlikning yumshashi

(1969-1979-yillar)

AQSH esa Vetnamda olib borayotgan urushning istiqbolsizligini anglab yetdi. Bu omillar SSSR va AQSHni o’zaro munosabatlardagi keskinlikni yumshatishga majbur etdi. Bu xalqaro keskinlikning yumshashi uchun asosiy omil bo’ldi. Ikkinchidan, xalqaro keskinlikning yumshashida GFRning o’sha davrdagi raxbari V. Brandtning xalqaro voqealarni ziyraklik bilan baxolay olishi xam katta rol o’ynadi. U xalqaro xayotdagi mavjud reallikni to’g’ri baxolay oldi. CHunonchi, u SSSRni xarbiy kuch bilan mag’lubiyatga uchratishning imkoni yo’qligini, NATO ning bunga qodir yemasligili to’g’ri baxoladi. Bundan tashqari, Yevropa yadro va oddiy qurollarning ulkan omborxonasiga aylangan edi. Bu omborxona istalgan paytda portlashi mumkin edi. SHundan sharoitda U. Brandt xukumati SSSR va uning ittifoqchi­lari bilan yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini o’rnatishga qaror qildi. Xalqaro keskinlikning yumshashi nimalarda o’z ifodasini topgan?

1969 yilda SSSR bilan AQSH o’rtasida strategik qurollarni cheklash xaqida muzokaralar boshladi. 1970 yilda yadro qurolini tarqatmaslik to’g’risida shartnoma imzolandi. Unga 100 dan ortiq davlat qo’shildi. 1970 yil 12 avgustda SSSR-GFR, GFR-CHexoslovakiya, Polsha ­GFR o’rtasida imzolangan shartnomalar Yevropada tinchlikni mustax­kamlash ishiga beqiyos katta xissa qo’shdi. SHartnomaga ko’ra, GFR ikkinchi jaxon urushi natijasida Yevropada tarkib topgan chegaralarning buzilmasligini tan oldi. Ayni paytda GFR va GDR o’rtasida o’zaro mu­nosabatlar asosi xaqidagi shartnoma xam imzolandi. Bu bilan xar ikki nemis davlati bir-birini tan oldilar. 1972-1974 yillarda oliy darajada o’tkazilgan sovet-amerika muzokaralari natijasida SSSR va AQSH o’rtasida yadro qurolini tarqatmaslik, yadro quroli sinovlarini to’xtatish to’g’risida shartnoma va strategik qurollarni cheklash to’g’risida muvaqqat bitim (SQCH -1) imzolandi.

Xalqaro munosabatlardagi bunday o’zgarishlar Yevropa qit’asida xavfsizlik va davlatlararo xamkorlik uchul qulay sharoit yaratdi. 1975 yilning 30 iyul-1 avgust kunlari Xelьsinki (Finlandiya) shaxrida 35 davlat (shu jumladal, AQSH va Kanada) raxbarlari Yevropada xavfsizlik va xamkorlik bo’yicha kengash o’tkazdilar. 1 avgust kuni kengashning yakunlovchi akti imzolandi. Uni imzolagan 35 davlat raxbarlari o’z davlatlari tashqi siyosatda quyidagi tamoyillarga amal qilishini tan oldilar:

- davlatlarning suveren tengligi, xuquqlarni va o’zgalar suverenitetini xurmat qilish;

- kuch ishlatmaslik va kuch ishlatish bilan taxdid qilmaslik;

- chegaralar buzilmasligi;

- davlatlarning xududiy birligi;

- nizolarni tinch yo’l bilan xal etish;

- ichki ishlarga aralashmaslik;

- inson xuquqlarini va asosiy erkinliklarini xurmatlash;

- teng xuquqlilik va xalqlarning o’z taqdirini o’zlari xal etishi;

- davlatlararo xamkorlik;

- xalqaro xuquqlar bo’yicha majburiyatlarni vijdonan bajarish.

1979 yilda SQCH-2 shartnomasi imzolandi. Biroq yuqorida qayd etilganlardan xalqaro keskinlikning yumshashi yillarida xalqaro xayot faqat siniq yo’ldan ketgan ekan-da, degan xulosa chiqmasligi zarur. Bu yillar (70 yillar) da xam dunyo mintaqaviy-siyosiy mojarolardan, urushlardan xoli bo’lmagan.

1971 yilda Xindiston-Pokiston davlatlari o’rtasida yana urush boshlandi. Bunga Pokistonda boshlangan bo’linishlar jarayoni baxona bo’ldi. Pokiston G’arbiy va SHarqiy qismlarga bo’linar edi. Ularni Xindiston xududi ajratib turardi. SHarqiy Pokistonda axoli ko’p bo’lsa-da, uni G’arbiy Pokiston vakili boshqarar edi. Bu xodisa keskin norozilik keltirib chiqardi. SHarqiy Pokiston keng muxtoriyat talab eta boshladi. Biroq xukumat bunga rozi bo’lmadi. Natijada SHarqiy Pokistonda separatchilar xarakati kuchaydi. Xindiston separatchilarga yordam uchun o’z armiyasini yubordi. Buning oqibatida SHarqiy Pokiston ajralib chiqdi va bu yerda mustaqil Bangladesh davlati tashkil etildi. Bu urushda SSSR Xindistonni qo’llab-quvvatladi.