Nazariy qism]

Parashoksimon moddalarni metallga purkab oksidlanish jarayonini intensifikatsiyasi.
Oksidlash jarayonini tugatish uchun suyuq metallga kukunsimon reagentlarni purkashadi. Gaz olib keluvchi sifatida kislorod va siqilgan havo qo’llaniladi. Odatda kukunsimon moddalar tarkibi va nisbatda quyidagi moddalar ishlatiladi. 75 % ohak, 15% temir oksidi, 10% erigan shpat. Suyuq po’latdagi issiqlik hisobiga purkaladigan kukun reagenti donalari tez erib ketadi. Hosil bo’lgan tomchilar metall ustiga sizib chiqadi. Tomchining sirt yuzasi kattaligi hisobiga o’zaro ta’sirlashuv juda katta tezlikda bo’ladi. Kukunsimon purkagich materiallarni suyuq metallga oksidlash jarayoni aralashmalar oksidlanish jarayonini tezlashtiradi, bu ayniqsa fosfor oksidlanishida ko’rinadi.
Misol uchun 10-15 minut ichida purkalgan kukunsimon materiallar fosfor miqdorini 0,06 dan 0,01 % gacha tushiradi. Nisbiy sarf materiallari quyidagicha bo’ladi: ohak 20kg/t, erish shpati 4 kg/t, kislorod 3 m³/t. Oddiy sharoitda erishda fosfordan azot bo’lishi uchun albatta 1 soat kerak bo’ladi.
Po’latda uglerod miqdori yetarli miqdorga yetgunga tushganda, fosfor miqdori 0,01-0,015% gacha tushadi, shlak oksidlanishiga kirishiladi. Pech yoqilganda bir qism shlak tortib olinadi, bir qism shlak pech o’pirilganda va elektrodlar ko’tarilganda olib tashlanadi. Shlakni ajratib olish to’liq bo’lishi kerak, shlakda qolgan fosfor o’tadi va qaytarilish davri o’tadi. Shlakdan ajratib olish operatsiyasi erishning oksidlanish davri tugaganini bildiradi.


Erishning tiklanish davri.
Erishning qaytarilish davrining asosiy vazifasi po’latni kislorod va oltingugurtdan ajratish va po’lat harorati va kimyoviy tarkibini korrektorlash hisoblanadi.
Oksidlangan shlakni ajratib olgach, metallga ferromarganes qo’shiladi. U shunday miqdorda qo’shiladiki, po’latda marganes miqdori eng past chegaraga bo’lishi kerak, bu chegara po’lat markasini belgilaydi. Bir vaqtning o’zida po’latga oz miqdorda kremniyli ferrosplav qo’shiladi. Po’latda 0,1-0,15% Si qo’shish uchun, shuningdek 0,03-0,1% Al qo’shiladi. Bundan maqsad tomonlarini achitishdir. Achitqi elementlar po’latda eriydi va erigan kislorod bilan ta’sirlashadi. Bunda oksidlar (MnO, SiO₂, Al₂O₃) lar metall ustiga sizib chiqadi va shlakka yutiladi. Zarurat tug’ilgan joylarda nordonlovchi prisadkalar bilan po’latdagi uglerod miqdorini ko’paytiriladi. Tiklanish davrida po’latda uglerod miqdori 0,03-0,08% eng kam miqdorda bo’lishi kerak; ba’zida po’latdagi uglerod miqdori oksidlash davri oxirida talab etilgan darajadan ancha past bo’ladi. Bunda metallda uglerod miqdorini oshirish uchun ochiq sathiga shlakni oksidlab ajratgandan so’ng, chang holatdagi elektrod bilan maydalangan koks qo’shiladi. Koksdan metallga uglerodning qabul qilinishi 60-70% ni va chang holatdagi elektrod orqali qabul qilishi 70-80% ni tashkil etadi.
Po’lat uglerodga to’yingach, uning tarkibiga achitqilar qo’shiladi, buning uchun pechga 3-4% shlak hosil qiluvchi material massa qo’shiladi. Ular erigach, pechda shlak hosil bo’ladi. Bu shlak tiklanishi maydalangan koksni ferrosimiziyni, simikokalsiyni yoki kukunsimon alyuminiyni po’lat yuzasiga qo’shilishidan bo’ladi.
Shlak nordonlashuvida FeO miqdori 0,5% gacha tushadi. Bunda aktivlik birga teng. Bu holda elementning nordonlash qobiliyati element nordonlanish konsentratsiyasi funksiyasi va haroratiga bog’liq bo’ladi.
[O] =
1600 ⁰C da turli elementlar nordonlash qobiliyati 12-rasmda keltirilgan.