Nazariy va amaliy dars ishlanmalari

O`quv mashg`ulotining maqsadi: O`quvchilarga yangi mavzuning ilmiy tomonlarini tushuntirish.

Pedagogik vazifalar: - ”Mavzuni bayon qilish va savollar berish; - Ta’lim texnologiyalaridan foydalanish.	O`quv faoliyatining natijalari: Talabalar: - Mavzuni tushunib oladilar, savollar beradilar; - O’quvchilar mavzu yuzasidan bahs-munozara qiladilar. - Tushunmagan qoidalarini so’rab oladilar.
O`qitish usul va texnikalari	Amaliy , aqliy hujum
O`qitish vositalari	Ma’ruzalar matni testlar, doska, bo`r.
O`qitish shakllari	Ommaviy
O`qitish sharoitlari	Ona tiliga ixtisoslashgan maxsus xona.
Monitoring va baholash	Savol–javob, test

Amaliy dars mashg`ulotining texnologik xaritasi

Bosqichlar, vaqti	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchi	Talaba
1-bosqich. Kirish (10 min.)	1.1. Davomatni oladi, talabalarning darsga tayyorgarligini tekshiradi. 1.2. O`quv mashg`ulotining mavzusi, maqsadi, ko`zlanayotgan natijalar va uni o`tkazish rejasini ma’lum qiladi. 1.3. Bilimlarni faollashtirish uchun oldingi mavzu bo`yicha diqqatni jalb qiluvchi savollar beradi: - mavzu bo’yicha savollar beriladi; -mavzu yuzasidan tarqatma materiallar tarqatiladi.	Diqqat bilan tinglaydilar, yozib oladilar va javob beradilar.
2-bosqich. Asosiy (60 min.)	2.1. Yangi mavzusini oldingi mavzu bilan bog`lagan holda tushuntirib beradi. 2.2. Ma’ruza mazmunini jamoa bo`lib muhokama qilish jarayonini tashkil etadi: - talabalarga o`z fikrlarini bildirishlarini, qo`shimcha savollar berishni taklif qiladi; - talabalarning savollariga javob beradi; - o`zi savollar beradi; 2.3. 2-3-4-masqlar bajariladi;	Talabalar ma’ruza bo`yicha o`z tushunchalarini bayon qiladilar. Savollar beradilar. Munozalarda ishtirok etadilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 min.)	3.1. Darsga yakun yasaydi. Faol ishtirokchilarni rag`batlantiradi. Baholar e’lon qilinadi, sharhlab beriladi. 3.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi: Mashqlarni yechish. Mashqlar bo`yicha tushuncha beradi.	Yangi vazifa bo`yicha tushunmaganlarini so`rab oladilar.

1-mashq.Quyidagi matnni orfoepiya qoidalariga rioya qilib o‘qing, so‘zlarning talaffuziga rioya qiling.
Oltin o‘tda bilinadi, odam — mehnatda. Mehnat bilan inoqlashsang, tan og‘rig‘in ko‘rmassan. Ko‘p ishlovchi ko4p yashaydi. Mehnat qilsang, ko‘nglingga yorug‘lik tushadi. Odamlar sening chiroyingga, kiygan kiyimingga qarab emas, balki qilgan ishingga qarab turib baho beradilar. Yashash uchun foydali mehnat qilish kerakligini anglab yetish insonlikning birinchi shartidir. Dangasa va yalqovlar hech qachon sanoqda bo‘lmaydi.
AVTOMASHINAGA QO‘YILGAN BIRINCHI RAQAM
Avtomashinalarga raqam qo‘yishni birinchi bo‘lib boshlagan kishi berlinlik savdogar Rudolf Gersog edi. U 1901-yilning yozida o‘z avtomobiliga LAI belgisini osib qo‘yadi. Bu raqamning tarixi qiziq. Rudolfning yoshi ulg‘ayib qolgan bo‘lsa-da, xotini ancha yosh bo‘lib, uni juda sevardi.
Shuning uchun savdogar avtomobilini uning nomi bilan IA deb, ya'ni Ioganna Anker, deb atadi. 1 raqami esa Rudolfning birinchi va oxirgi sevgisini bildirsa kerak. («Ma’rifat» gazetasidan)

2-mashq. So‘z boshi, o‘rtasi va oxirida kelayotgan undoshlarning talaffuzi va yozilishiga diqqat qiling.

KOMPYUTERDAGI HAYOT
Amerikalik Aleksandr Balonkin Nyu-Jersi (AQSH)dagi Texnologiya institutida bir fantastik g‘oya ustida ishlamoqda. «Star» gazetasining ma'lum qilishicha, olim insonning kompyuterdagi abadiy hayotini ta'minlanishini yo‘lga qo‘ymoqchi. Uning fikriga ko‘ra, «abadiy hayot»ga kishi miyasi mundarijasini maxsus mikrodisklarga yozib olish orqali erishiladi. Shundan so‘ng u o‘z hayotini «elektron» ravishda davom ettiradi. «Bunday odam, — dedi Balonkin, — oddiy kishilardan ko‘ra, ancha ustunliklarga ega. Unga na ovqat, na havo va na turar joy kerak bo‘ladi. U xohlasa Arktika yoki Sahroyi Kabirda sayr qilishi, hatto koinotga bemalol chiqishi mumkin».
Bunday inson miyasi radioaktiv batareykalar orqali oziqlanadi, qo‘l-oyoqlari kichik hajmli yadroviy dvigatellar yordamida harakatga keltiriladi. U chiroyli yuz, tanaga ega bo‘lishi mumkin, o‘zini ming xil tusga kiritish imkoniyatiga ega. Ushbu supermen ma'lumot olish uchun rentgen, gammanurlanishi, ultratovush va radioto‘lqinlarni qo‘llashi mumkin. Insoniyat tomonidan to‘plangan, istalgan bilimlar uning miyasiga bir onda yoziladi. Xullas, ana shunaqa gaplar, odamlar to‘rtburchak elektron narsa ichida yashashlari mumkin ekan. Lekin, ming qilsa ham, ushbu, Olloh tomoni­dan ato etilgan hayotga nima yetsin? (« Turkiston» gazetasidan)
2-mashq. So‘zlarni daftaringizga ko‘chirib oling. Undoshlarning yonma-yon kelish sabablarini tushuntirishga harakat qiling.
Arbob, atrof, ehtiyot, ilhom, imkoniyat, inshoot, qisman, muzday, muharrir, jiddiy, tasavvur, tashqi, mudofaa, matbaa.
Litr, metr, bank, tank, metall, kilovatt, kilogramm, test, trest, kiosk, budjet, rejissor, sekund, abonement, menejment, ocherk, baxt, shkaf, student, studiya.
Inspeksiya, transport, institut.
Trassa, assimilatsiya, dissimilatsiya.
Ganj, daraxt, hunarmand, band, do‘st, farzand, shikast, mard, rostgo‘y, kaft, kift, karaxt.
3-mashq. Nuqtalar o‘rniga kerakli harflarni qo‘yib ko‘chirib yozing.
Mas...id , i...tido , g‘i...jak , sara...jom , k...itansiya , oli...anob, ta...suf, istibdo..., muto...aa, me...yor, ta....jub , min...s, krep...eshin, parf...meriya, simpoz...um, vol...ybol, sup...rgi, majmu..., a...ditorya, suver...nitet.
4-mashq. Quyidagi qo‘shma so‘zlarning qanday yozilishini aniqlang va ko‘chirib yozing.
Qirq — bo‘g‘im, qashqar—gul, chala — savod, xush — bichim, ish — yoqmas, omma — bop, millatlar — aro, tez — oqar, havo — rang, ayta — oladi, qayta — qurish, chanqov — bosdi, umum — davlat, odam — sifat, Tyan — Shan, Chil — ustun.
5-mashq. Quyida berilgan so‘zlarni guruhlarga ajratib, jadvalni to‘ldiring.
o‘qibdi, og‘iz, ko‘ngli, tomosha, trolleybus, bog‘ga, Toshkent, ketdi, yozibdi, kutgil, qaytarman, borayotgan, xursand, ko‘rgali, burun, so‘roq, filologiya, monografiya, ko‘m-ko‘k, qip-qizil, eshittir.

Fonetik tamoyil	Morfologik tamoyil	Tarixiy-an'anaviy tamoyil	Farqlash tamoyili

Savol va topshiriqlar
1. Fonetik hodisalar deganda nimani tushunasiz?
2. Fonetik hodisalar nima uchun ro‘y beradi?
3. O‘zbek (umumturkiy) so‘zlarining boshi va oxiridagi tovush tuzilishi qanday?
4. So‘z boshidagi qo‘sh undoshlar qaysi tillarga xos va bunday noqulaylik og‘zaki nutqda qanday bartaraf qilinadi?
5. So‘z oxiridagi sht, xt, rg kabi qo‘sh undoshlar qaysi tillarga xos va ular qanday talaffuz qilinadi?