Niyozov Qahramon Adashaliyevich

kasb-hunar fazilatlarini birlashtirish degan soʻzdir”.
Demak, Farobiyning ta’lim texnologiyasida barcha fanlarning nazariy asoslari 
oʻrganilsa, tarbiyada ma’naviy-ahloqiy qoidalar, odob me’yorlari oʻrganiladi, kasb-
hunarga oid malakalar hosil qilinishi asoslab beriladi.
 
Farobiy insonni dunyo taraqqiyotining eng mukammal va yetuk yakuni deb biladi. 
Shunga koʻra, u oʻz asarlarida insonga ta’lim-tarbiya berish zarurligini aytadi. Bunda 
ta’lim-tarbiya usullaridan kutilgan maqsad masalalari→(natija) asosiy oʻrin egallashini 

---

9 
qayd etadi. Uning koʻrsatmalari hozirgi ta’lim va tarbiya texnologiyasining tarkibiy 
tuzilmasiga juda yaqin:
1.Ta’lim-tarbiya maqsadi → ijtimoiy ehtiyoj
2.Ta’lim-tarbiya mazmuni → ta’lim jarayoni 
3. Natija → ta’lim-tarbiya oluvchi va ta’lim-tarbiya beruvchidir. 
Abu Rayhon Beruniyning oʻqitishda oʻquvchini zeriktirmaslik va 
xotirasini toliqtirmaslik uchun oʻrganiladigan fanlarni tez-tez almashtirib 
turish zarurligi va oʻqitishda turli ta’lim uslublaridan foydalanish haqidagi
ilgoʻr fikrlari hozirgi davr uchun ham dolzarbdir.
Uning asarlarida ta’lim-tarbiyaning muhim metodologik asoslari 
quyidagicha qayd etilgan:  
 
darsda oʻquvchilarni zeriktirmaslik (motivattsion va shaxsni rivojlantirish 
vaziyatlarini ishlab chiqish, oʻquvchilarning oʻquv-bilish faoliyati tarkibiy tuzilmasini 
aniqlash); 
 
ta’limdagi uzviylik va izchillik (darsning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi 
vazifalarining birligi va uzviyligi); 
 
yangi mavzuni qiziqarli, asosan koʻrgazmali bayon etish (ta’lim metodlarini tanlash, 
ta’lim vositalaridan foydalanish uslubini aniqlash);
 
olib borilayotgan mashqlarning bolalar yoshiga mos boʻlishi (oʻquvchilar -ning 
oʻzlashtirish darajasini ma’lum bosqichdan yuqoriroq bosqichga koʻtarish ketma-
ketligini taominlash); 
 
har bir ta’lim jarayonini yengildan ogoirga qarab murakkablashtirib borish 
(ta’limning texnologik vositalar larini oʻquvchining yoshiga mos qilib tanlash
 
bolaga bilim berishda majburan zoʻriqishga yoʻl qoʻymaslik (pedagogik 
texnologiyadan majburan foydalanmaslik)
Mirzo Ulug’bek madrasalardagi oʻquv tizimini isloh qilib, 
falakiyot matematika, geografiya kabi aniq fanlarni oʻqitishni joriy etdi, 
oʻqitish uslubini yaxshilashga jiddiy e’tibor berdi. U madrasada berilgan 
nazariy bilimlarni amaliyotga tadbiq etish maqsadida rasadxonada amaliy 
mashgoulotlar oʻtkazishni talab etdi. 
 mudarrislarning ma’suliyatini va pedagogik mahoratini oshirishga 
intildi; 
 mudarrislarni oʻz ustida tinmay ishlashga, bilimlarini takomillashtirib borishga, bilim 
berishni yuqori saviyada boʻlishiga e’tibor berishiga da`vat etdi; 
 ta’lim texnologiyasida madrasalarda oʻqitiladigan darsliklarning mazmuniga va 
oʻqitish uslubiga alohida e’tibor berdi.
 darsliklar qanchalik mazmunli va tushunarli boʻlmasin, ta’lim jarayonida oʻqituvchi 
asosiy oʻrinda turishi, oʻz pedagogik mahorati bilan namuna boʻlishi kerakligini 
ta’kidlaydi.
Demak, Ulug’bek oʻz ilmiy-pedagogik faoliyatida olim-ustoz sifatida ilmiy farazlarni 
emas, balki bu bilimlarni takomillashtirib borish, ularni hayotga tadbiq etish yoʻllarini 
koʻrsatib berishdek bugungi zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan farq etmaydigan 
mukammal amaliy ta’lim texnologiyasi shaklini yaratgan. 
Yuqoridagi aytilgan fikrlardan shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, sharqning 
buyuk allomalari oʻz asarlari va pedagogik faoliyatlarida oʻquvchining aqliy faolligini 

---

10 
ta’minlaydigan, ta’lim-tarbiya jarayoni samaradorligini kafolatlaydigan dunyoviy 
bilimlarni oʻqitish uslublarining yangicha shakllarini yaratish va ta’lim-tarbiya amaliyotida 
qoʻllash g’oyasini ilgari surishgan. Shuningdek, mutafakkirlar tomonidan yaratilgan 
pedagogik asarlar va tuzilgan alifbolar, oʻqish kitoblari hamda darsliklarda maktab va 
madrasalarda foydalanib kelingan savol-javob usuli asosida oʻquvchilarda aqliy faollik, 
ziyraklik, hozirjavoblik sifatlari hamda goʻzal nutq tarkib topedagogik texnologiyairilgan. 
Bundan esa, sharqdan goarbga siljigan sharqona ta’lim texnologiyasi g’oyasi pedagogik 
texnologiya shaklida gʻarbdan sharqqa qaytib kelgan degan xulosa kelib chiqadi. Koʻp 
sonli tadqiqotlarga, tarihiy manbalarga asoslanib, shuni aytish mumkinki, ta’lim 
nazariyasining ta’lim-tarbiya mazmuni, shakli va uslublarining asosiy jihatlari sharqda 
ishlab chiqilib, Yevropa orqali oʻzgarib, rivojlanib Movaraunnahrga qaytib kelgan. 
Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Al-Farobiy va boshqalarning g’oyalari dunyo 
ijtimoiy-pedagogik jarayoniga koʻp jihatdan ta’sir etib, ma’lum darajada Uyg’nish 
davrining asosiy shart-sharoitlarini yaratib bergan. Sharq mutafakkirlari xulosalarining 
oʻziga xosligi shundaki, ular ilgar surayotgan pedagogik g’oyalar bevosita oʻrganilayotgan 
pedagogik texnologiya fani mantiqidan ajratilmagan. Ta’lim-tarbiya maqsadi, printsiplari 
mazmuni va uslublariga xos g’oyalar alohida kitoblarda berilmay, balki bevosita amalda, 
biror bir fanda aniq bilim, iqtidor va koʻnikmalarni shakllantirish jarayonida yoritilgan. 
Qomusiy olimlar asarlari lotin tilida oʻrta asr Yevropa universitetlarida oʻquv 
qoʻllanmalari sifatida foydalanilgani aniq. Ya’ni bu asarlar tabiiy ijtimoiy ilmlar bilan bir 
qatorda umumpedagogik va xususiy- uslubiy ilmlarni rivojlantirish uchun asos boʻlgan. 
Soʻnggi yillarda an’anaviy, noan’anaviy, muammoli, faol va rivojlantiruvchi 
pedagogik texnologiyalar toʻg’risida koʻp mulohazalar yuritilmoqda.