Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

3. Ўқувчиларни савол беришга ўргатиш. Ўқувчиларни савол 
беришга ўргатиш матн устида ишлашда яхши натижа беради. Методист 
олимларнинг фикрича, тўғри берилган саволда ярим жавоб тайёр бўлади. 
Ўқувчилар матнни онгли ўзлаштира олсаларгина, матн юзасидан савол 
бера оладилар. Ўқувчиларга савол беришни ўргатишни 2-синфдан бошлаш 
мақсадга мувофиқдир. 
Ўқувчиларни онгли равишда савол тузишга ўргатиш учун ўқитувчи 
матнга ўзи тузган ёки «Ўқиш китоби»да берилган саволларни таҳлил 
қилади. Таҳлил учун “Нега у ёки бу савол қўйилган?”, “Унда ким ёки нима 
ҳақида гап боради?”, “Савол кўпроқ қайси сўзлар билан бошланади?” каби 
саволларни ишлатади ва матндан фойдаланган ҳолда бу саволларга жавоб 
беришни ўргатади. Иккинчидан, ўқитувчи ўқувчилар эътиборини матнга 
савол тузиш йўлига қаратади ва савол тузишдан олдин матнни диққат 
билан ўқиш, қатнашувчи шахсларни кўрсатиш, савол тузиладиган қисмни 
ажратиш кераклигини тушунтиради. Савол тузишга ўргатишнинг 
бошланғич босқичида бу машқ жамоа бўлиб бажарилади ва таълимий 
характерда бўлади; бунинг учун қулайроқ савол ажратилиб, нима учун у 
қизиқарли экани ёки, аксинча, ноқулай бўлса нима учун ноқулайлиги 
тушунтирилади. Масалан, 3-синфда “Аҳиллик улуғ бахт” эртагида 
“Одамларнинг чолнинг болалари ҳақидаги фикри юзасидан савол тузинг” 

---

102 
топшириғи берилгач, ўқувчилар “Одамлар ақлли чолнинг болалари ҳақида 
нима дейишди?” каби савол тузишлари мумкин.
4-синфда “Қовун сайли” (Ш.Саъдулла) ҳикояси юзасидан савол 
тузиш топшириғи қуйидагича берилади: 
− Ҳикоядаги биринчи хат бошини ўқинг ва шу қисм юзасидан савол 
тузинг. 
− Ҳикоядаги биринчи хат бошида қўлланган сўзларнинг маъносини 
изоҳлаш бўйича савол-топшириқлар тузинг. (Бежирим, сертўр 
сўзларининг маъносини изоҳланг) 
− Ҳикоя қаҳрамонлари юзасидан саволлар тузинг ва шу кабилар. 
Кейинчалик ўқувчилар муҳокама ва ижодий саволлар беришни ҳам 
ўзлаштириб оладилар.