Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti “magistratura” bo’limi “pedagogika” kafedrasi

Kurs ishning maqsadi: Muammoli texnologiyalar asosida o’qituvchilarda kompetentlikni rivojlantirishni o’rganish va tahlil qilish.
Kurs ishining obyekti: muammoli texnologiya asosoida o‘qituvchining kompitentligini rivojlantirish jarayoni.
Kurs ishining predmeti. Muammoli ta’lim texnologiyalari asosida o’qituvchilarda kompetentlikni o’ziga xos pedagogik va psixologik yo’llari va usullari.
Kurs ishining vazifalari:

• 
  pedagogik kompitensiya tushunchasi va uni turli asarlarda o‘rganish;
  
• 
  o‘qituvchilarning kasbiy malakasini rivojlantirishning asosiy muammolari va yo‘nalishlarini tahlil qilish;
  
• 
  texnologik kompetentsiyani amaliyotda qo‘llash yo‘llarini ko‘rsatish;
  
• 
  o‘qituvchining pedagogik ko‘nikmalariga me’yoriy talablarni ishlab chiqishdan iborat.
  

Kurs ishining metodlari: Kuzatish, hujjatlarni taxlil qilish.
Ilmiy-amaliy ahamiyati: pedagogik kompitensiya tushunchasi va uni turli asarlarda o‘rganildi, o‘qituvchilarning kasbiy malakasini rivojlantirishning asosiy muammolari va yo‘nalishlarini tahlil qilindi, texnologik kompetentsiyani amaliyotda qo‘llash yo‘llarini ko‘rsatildi, o‘qituvchining pedagogik ko‘nikmalariga me’yoriy talablarni ishlab chiqildi.
Kurs ishining hajmi va tuzilishi: kirish, ikki bob, to‘rt band, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Kurs ishining umumiy hajmi 31 sahifani tashkil qiladi.
I.BOB.TA’LIM FAOLIYATINI OQILONA TASHKIL ETISH SOHASIDA PEDAGOGIK KOMPETENTSIYANI SHAKLLANTIRISH XUSUSIYATLARI
1.1.Pedagogik kompetentsiya tushunchasi va uning turli olimlarning asarlarida aks etishi

“Kompetentsiya” atamasi odatda ma'lum bir ijtimoiy-kasbiy maqomga ega bo‘lgan shaxslarga nisbatan qo‘llaniladi va ularning tushunchalari, bilimlari va ko‘nikmalarining ular bajaradigan vazifalar va hal qilinadigan muammolarning haqiqiy murakkablik darajasiga muvofiqligini tavsiflaydi. Kompetentsiya va kompetentlik bir-birini to‘ldiruvchi va o‘zaro bog‘liq tushunchalardir: vakolatlarga ega bo‘lmagan vakolatli shaxs uni to‘liq va ijtimoiy ahamiyatga ega jihatlarda amalga oshira olmaydi. Biz bunday tushunchani A. S. Belkinning ta'rifida topamiz, u "kompetentsiyani shaxs ega bo‘lgan narsaning yig‘indisi va kompetentsiyani unga tegishli bo‘lgan narsaning yig‘indisi sifatida" tavsiflaydi.

1996-yilda Yevropa Kengashi zamonaviy odam madaniyatlararo, ijtimoiy-siyosiy va shaxslararo aloqalarni optimallashtirish uchun egalik qilishi kerak bo‘lgan bir nechta vakolat guruhlarini nomlaydi. Shuni ta'kidlash zarurki, ularning rivojlanishi uchun asos mas'uliyat, mustaqillik, bag‘rikenglik, muloqot qilish qobiliyati, tanqidiy baholashni shakllantirish va ifoda etish qobiliyati, o‘z – o‘zini anglash, o‘z-o‘zini tarbiyalash va boshqalar – aks ettirish natijasida hosil bo‘lgan fazilatlardir. Ushbu pozitsiyalardan E.F.Zeer ta'lim mazmunining bir nechta konstruktsiyalarini aniqlaydi: asosiy kompetentsiyalar, shuningdek, o‘quv-kognitiv va metaprofessional fazilatlar.
J.Ravennaning kontseptsiyasiga ko‘ra, kasbiy kompetentsiyani shakllantirish uchun tashqi va ichki sharoitlarni yaratish, professional shaxsni tarbiyalash muhim.
Kompetentsiyaning yetakchi tarkibiy qismlarini aniqlab, u shaxsning shaxsiy ahamiyatga ega bo‘lgan maqsadlariga erishishda yordam beradigan qirqqa yaqin xususiyat va qobiliyatlarni nomlaydi (ular orasida hissiyotlarni faoliyat jarayoniga jalb qilish, mustaqil ravishda o‘rganishga tayyorlik va qobiliyat, munozarali va tashvishga soladigan narsalar ustida ishlash qobiliyati, maqsadlarga erishish uchun yangiliklardan foydalanish, nizolarni hal qilish qobiliyati va boshqalar). kelishmovchiliklarni yumshatish, boshqalarning turli xil turmush tarziga nisbatan bag‘rikenglik va boshqalar.) Ravenning ta’kidlashicha, ularning to‘plami kasbiy faoliyatning xususiyatiga, tashkilotning munosabatiga, xodimlarning individual va shaxsiy xususiyatlariga qarab o‘zgaradi. Ushbu fazilatlarning barchasi ularning refleksiv tabiati, ob'ektiv yoki tor kasbiy tarkib ustidan shaxsiy potentsialning ustunligi bilan ajralib turadi.
O‘qituvchining kasbiy mahoratiga bag‘ishlangan asarlarda turli vaqtlarda va turli mualliflarda turli xil talqinlar mavjud. Bu mustaqil ravishda harakat qilish, muayyan mehnat funktsiyalarini bajarish qobiliyati va qobiliyatiga ega bo‘lish, shaxsning ta'lim darajasi va umumiy madaniyati, pedagogik faoliyatni amalga oshirishga nazariy va amaliy tayyorgarlikning birligi, tajriba, nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalarning integratsiyasi, shuningdek o‘qituvchi uchun muhim bo‘lgan ruhiy holat.shaxsiy fazilatlar. Ushbu to‘plam kasbiy kompetentsiyani o‘qituvchining psixologik, pedagogik va fan sohalarida, kasbiy ko‘nikma va malakalarda, shaxsiy tajribada xabardorligini tavsiflovchi shaxsning integral xususiyati sifatida belgilaydi.
O‘qituvchining adabiyotdagi kasbiy mahoratining ushbu umumiy xususiyati shaxsning kasbiy ahamiyatli fazilatlarining turli xil variantlari va modellari bilan belgilanadi.
N. V. Kuzmina professionallikni faoliyat sub'ektining sifat xarakteristikasi sifatida belgilaydi, bu o‘qituvchining kasbiy muammolarni hal qilishning zamonaviy vositalariga, uni amalga oshirishning samarali usullariga egalik qilish o‘lchovidir. Buning uchun u pedagogik faoliyatning beshta funktsional elementlarini ko‘rib chiqadi, ular aks ettirish tartibiga so‘zsiz tayanishni talab qiladi( ayniqsa dizayn va kommunikativ).
Kasbiy pedagogik faoliyat mazmuniga muvofiq N.V.Kuzmina quyidagi tarkibiy qismlarni aniqlaydi ·
* maxsus kompetentsiya-o‘qitilayotgan fan sohasidagi chuqur bilim – malaka va tajriba;
* talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish sohasidagi uslubiy kompetentsiya – o‘qitishning turli usullarini bilish, rivojlanish psixologiyasi, shaxslararo va pedagogik aloqa psixologiyasini bilish; assimilyatsiya qilishning psixologik mexanizmlarini bilish;
* psixologik va pedagogik kompetentsiya-pedagogik diagnostikani bilish, talabalar bilan pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq munosabatlarni o‘rnatish, individual ishlarni bajarish, rivojlanish psixologiyasi, shaxslararo va pedagogik aloqa psixologiyasini bilish;
* talabalarning motivlari, qobiliyatlari, yo‘nalishi sohasidagi differentsial psixologik kompetentsiya-talabalarning shaxsiy xususiyatlarini, munosabati va yo‘nalishini aniqlash, hissiy holatini aniqlash va hisobga olish qobiliyati odamlar, menejerlar, hamkasblar, talabalar bilan munosabatlarni to‘g‘ri qurish qobiliyati;
* otopsixologik kompetentsiya – o‘z faoliyati darajasini, o‘z qobiliyatlarini anglash qobiliyati, kasbiy o‘zini takomillashtirish usullari to‘g‘risida bilim, o‘z ishidagi kamchiliklarning sabablarini, o‘z-o‘zidan ko‘rish qobiliyati, o‘zini takomillashtirish istagi.
Shunday qilib, N.V.Kuzmina tomonidan taklif qilingan model mustaqil element sifatida aks ettirishni o‘z ichiga oladi; shu bilan birga, boshqa elementlar aks ettirish mexanizmlarini bilishni talab qiladi. Bu shuni anglatadiki, ikkinchisi, bir tomondan, kasbiy kompetentsiyani shakllantirishda tizimni tashkil etuvchi omil bo‘lib, boshqa tomondan uning tarkibiga kiradi.
E.F.Zeerning so‘zlariga ko‘ra, kasbiy funktsiyalarni amalga oshirish o‘qituvchi shaxsining uchta asosiy tuzilmasini shakllantirishga olib keladi: kasbiy yo‘nalish, kasbiy kompetentsiya, kasbiy muhim fazilatlar.
Birinchisi, shaxsning ajralmas sifati. Kasbga hal qiluvchi munosabat. Kasbiy faoliyatga ehtiyoj va unga tayyorlik. Bu kasbiy pozitsiyani, kasbiy va qadriyat yo‘nalishlarini, motivlarni, pedagogik faoliyatga chaqirishni o‘z ichiga oladi. Kasbiy kompetentsiya-o‘qituvchining xabardorligi, obro‘si darajasi, unga malakali mutaxassisni tayyorlash, boshqa odamning shaxsini shakllantirish jarayonida yuzaga keladigan o‘quv vazifalarini samarali hal qilishga imkon beradi.
Refleksiv kompetentsiya rus fanida professionallikni o‘rganish asoschilarining asarlarida kasbiy kompetentsiyaning murakkab tuzilishida yetakchi (otopsixologik, konfliktologik, ijtimoiy-idrok bilan bir qatorda) biri sifatida ta'kidlangan. Rossiyalik olimlarning bir qator asarlarida kasbiy kompetentsiya "qobiliyat" va "mahorat"tushunchalari orqali ochib berilgan.
Shunday qilib, yu. I. Kalinovskiy tasnifida tadqiqot deb nomlangan va quyidagilarni o‘z ichiga olgan kompetentsiya alohida e'tiborga loyiqdir:
a) muammolarni aniqlash va shakllantirish uchun refleksiv qobiliyat, tartibga solinmagan vaziyatda turli xil g‘oyalarni ishlab chiqarish qobiliyati;
b) aks ettirish qobiliyati: o‘z faoliyatining asoslari( qiymat, dunyoqarash, kasbiy-pozitsion);
individual, guruh va jamoaviy faoliyat va ularning mavjud vaziyat va maqsadning etarliligi;
faoliyatdagi qiyinchiliklar ishlatilgan vositalarning etishmasligi yoki etishmasligi sifatida;
dizayn va amalga oshirishni o‘zaro bog‘lash;
o‘rganilayotgan vaziyatdagi asosiy tendentsiyalar va jarayonlarni ajratib ko‘rsatish;
mavjud vaziyatning yashirin va aniq sabablarini aniqlash;
ekstrapolyatsiya asosida kelajakdagi vaziyatni bashorat qilish;
kasbiy ong darajasi va shaxsiy ongni aktuallashtirish darajasini farqlash boshlash;
mavjud va rivojlanayotgan imkoniyatlarni istiqbolli vizuallashtirishni amalga oshirish;
kelajakda va ma'lum bir jamoada nimaga erishish kerakligini loyihalash[8].