Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti professional ta

Mavzuning dolzarbligi: Kurs ishi mavzusining dolzarbligi,
yurtimiz tarixini, jumladan, mustaqil O‘zbekiston san’ati tarixini ilmiy o‘rganish,
yurtimiz mustaqillikligi davrida ro‘y bergan yangi tarixiy badiiy-madaniy
jarayonlar va san’at olamida vujudga kelgan yangi imkoniyatlar hamda yangi ijod
namunalarining mazmun-mohiyatini, ilmiy asoslarini o‘rganish va shu asosda
mavzuga oid ijodiy jarayonlari taqdim etish. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston san’atida, badiiy madaniy hayotida kechаyotgan jarayonlar, yangi ijodiy yo‘nalishlar va an’anaviy shakllarning mutanosibligi masalalari yoritiladi.
Kurs ishining maqsadi va vazifasi:
- O‘zbekiston san’ati tarixi, xususan mustaqillik davri o‘zbek san’atining
rivojlanish taraqqiyoti va mayda plastik haykaltaroshlikni o‘rganish;
- San’atning barcha sohalarini mujassam etgan holda, badiiy jarayonlarning
rivojlanish yo‘llari va ichki qonuniyatlarini o‘rganish;
- Umumiy o‘rganishlar va tajriba-tahlillardan kelib chiqib, ilmiy va metodik
tavsiya, xulosalar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: O‘zbekiston tasviriy san’atining rangtasvir, grafika va haykaltaroshlik turlarini qamrab oladi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi (strukturasi):
«Mayda plastik haykaltaroshligini ishlash usullari»mavzusidagi ushbu kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati va ilovalardan iborat.


I BOB. KICHIK PLASTIK HAYKALTAROSHLIK - TA'RIF

Haykaltaroshlik - tasviriy san’atning bir turi bo'lib, lotincha «skulpo» so‘zidan olingan bo‘lib, qattiq materiallarga «qirqish, kesish, o‘yish, tarashlash» orqali ishlov berish ma’nosini anglatadi. Haykaltaroshlik ishlov berish usullari hamda makonda ma’lum hajmga ega bo‘lgan detallar, shakllar orqali tasvirlanadi. Uning «nafis haykaltaroshlik» turi ham mavjud. Bu usul haykaltaroshlikda «maishiy plastika» deb ataladi.

Nafis haykaltaroshlik buyumlari o‘zining nafisligi, kichik o‘lchamdaligi bilan ajralib turadi. Uni qo‘lga olib ko‘rish mumkin. Nafis haykaltaroshlikda kishining diqqatini o‘ziga tezda jalb qiluvchi materiallardan: chinni, sopol, yog‘och, metall va toshlarning qimmatbaho turlari, fíl suyagi va shu kabilardan foydalaniladi.
O`zbek halqi o`zining qadimgi tasviriy, amaliy, me’morchilik san’atlari va madaniyati bilan faxrlansa arziydi. Chunki, O`zbekiston xududida eramizdan avval ham tasviriy san’atning rangtasvir, haykaltoroshlik, me’morchilik turlari nihoyatda rivojlangan bo`lib, ularning namunalari Varaxsha, Afrosiob, Qalchayon, Tuproq qal’a, Bolalik tepa, Ayrtom, Dalvarzin tepa, Fayoz tepa, Qo`yqirilgan qal’a, Ajina tepa, Teshik qal’a va boshqa bir qator joylardan topilgan. Yana shuni ham qayd qilish lozimki, bu asarlar eramizdan avvalgi 4-1- asrlarda yaratilgan bo`lib ularning yoshi 5-6 ming yilga to`g`ri keladi. Bu asarlarning badiiyligi hozirgi zamon rassomlari va haykaltaroshlarining asarlaridan qolishmaydi desak mubolag`a bo`lmaydi. Bunday yuksak badiiy saviyadagi asarlarni o`sha davrda to`plangan ilg`or tajriba, tasviriy san’at maktablarisiz yaratish mumkin emas. Ma’lumki, san’at bir necha avlodning ko`p yillar davomida shakllangan an’analari, ustaning shogirga o`tkazgan bilimlari asosidagina taraqqiy topadi. Bu esa so`zsiz umumiy badiiy ta’lim yo`nalishida bo`lmasa ham, kasbiy badiiy ta’lim shaklida rivojlanganligidan dalolat beradi. Ma’lum davrlarda O`zbekiston xududidagi san’at taraqqiyotida uzilishlar ro`y berganligining sabablari, Iskanadar Zulqaynar, mo`g`illar, arab, rus istilollariga borib taqaladi. Amir Temur mustaqil davlat tuzgan davrda tasviriy san’atning miniatyura turini gullab-yashnagani ham buning yaqqol dalilidir. Amir Temur davrida miniatyura va kitob grafikasi shunchalik tez rivojlandiki, u na faqat sharq, hattoki yevropa mamalakatlari san’atiga ham o`z ta’sirini ko`rsatdi. Natijada, Samarqand, Buxoro, Xirot miniatyura maktablari bilan bir qatorda Bag`dod, Tabriz, Sheroz, Ozarbayjon, Hind, Isfaxon, Turk miniatyura makatblari ham shakllandi va rivojlandi.
Miniatyura haykaltaroshligi (san'atshunoslar orasida "kichik narsa" nomi ko'proq tarqalgan) - bu turli xil materiallardan yaratilgan, odatda balandligi 2-5 santimetrdan oshmaydigan kichik o'lchamdagi katta hajmli syujet yoki monofigurali tasvirlarning bir turi.
San'atning ushbu turi ko'pincha san'at va hunarmandchilikka moyil bo'ladi, garchi dunyo muzeylarida ko'plab eksponatlar mavjud bo'lsa-da, ko'pchilik mutaxassislar ularni yuksak san'at deb tasniflaydilar (masalan, yog'och va suyakdan yasalgan kichik plastik san'at. Germaniya, Gollandiya va Italiya "Olovli gotika" deb ataladigan davrda Qadimgi dunyo gliptikasi, birinchi navbatda, yunon kamolari misollarini eslamaslik mumkin emas, ularning ba'zilari nafaqat relyef tasviri texnikasida yaratilgan. shuningdek, figurani fondan qisman yoki to'liq ajratish bilan yuqori relyef texnikasida, ya'ni yuqori relyef texnikasida.)
Shubhasiz, san'atning bu turi Homo sapiensning moddiy dunyo tasvirini yoki hatto tumor ko'rinishidagi mavhum tasvirni yaratishga bo'lgan birinchi urinishlaridan kelib chiqadi.
Katta haykaltaroshlik namunalariga ko'p odamlar o'zining kattaligi va katta xarajati tufayli egalik qila olmasligi sababli, deyarli zamonaviy tsivilizatsiya mavjud bo'lgan davrda miniatyura haykaltaroshligiga talab katta bo'lgan va turli asrlarda haykaltaroshlikka qiziqish kuchaygan. u yoki bu qiziqishning bir xil darajada tez yo'q bo'lib ketishi. . Zamonaviy insoniyatning ko'pchiligi turar-joy binolari hajmi bilan bog'liq bo'lgan bizning davrimizda, ushbu uslubda ishlaydigan ustalarda ham, ularning potentsial xaridorlari orasida ham ushbu ijod turiga qiziqish ortishi yana bir bor qayd etildi. Albatta, hozirda bitta ishni bajarish uchun oylar va hatto yillar sarflashga qodir bo'lgan hunarmandni tasavvur qilish juda qiyin, ammo hozirda eskizdan miniatyura haykalini yaratish jarayonini tezlashtirish uchun ko'plab yangi materiallar paydo bo'lmoqda. tayyor mahsulotga (masalan, modelni prototiplash uchun ishlatiladigan polimer gil). Bundan tashqari, raqamli boshqariladigan mashinalar endi oddiy iste'molchi uchun mavjud bo'lib qoldi, ular yordamida kompyuterda yaratilgan 3D modelni qattiq materialga o'tkazish mumkin. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, ushbu turdagi ijodkorlikning haqiqiy tarafdorlari hali ham miniatyura haykalini faqat eski uslubda, klassik texnika va vositalardan foydalangan holda yaratishni afzal ko'rishadi.
Kichik shakllardagi haykaltaroshlik san'ati qadimgi davrlarda, Cro-Magnon Venera va totem figuralarining tarixdan oldingi madaniyatida paydo bo'lgan. U juda ko'p turli xil yo'nalishlarni, materiallarni, texnikalarni o'z ichiga oladi.
Kichik plastika yoki kichik shakllarning haykaltaroshligi.
Kichik o'lchamliligi bilan ajralib turadigan dastgohli haykal turi. Kichik plastik san'atga gliptika va medal san'ati ham kiradi. U turli xil materiallardan foydalanadi: tosh, loy, metall, chinni, shisha, yarim qimmatbaho va qimmatbaho toshlar va boshqalar. Shuningdek, kichik plastika san'ati o'z qonunlariga bo'ysunadigan, o'z belgilarini olib yuruvchi haykaltaroshlik san'ati turi bo'lib, ular orasida psixologizm va umumlashtirishga intilish asosiy hisoblanadi. Bular nafaqat kundalik hayotda, balki kundalik hayotda foydalanish uchun mo‘ljallangan mahsulotlar, balki estetik yuk ko‘taruvchi, muallifning kayfiyati, ruhiy holati, ommaviy madaniyat, san’at va rivojlanish darajasini ifodalovchi san’at asarlaridir. butun insoniyat haqida.
Ba'zan tekislikdagi tasvir orqali emas, balki haykaltaroshlik orqali ko'proq ifodalash mumkin, chunki odam o'z atrofidagi narsalarni nafaqat ko'rish va eshitish, balki teginish, hidlash, ta'm, sezgi yordamida ham idrok etadi. Qabul qilingan ma'lumotlarni qayta ishlagandan so'ng, ongida, qalbida assotsiativ tasvirlar shakllanadi, ular odamni ruhning turli xil holatlariga: quvonch, qayg'u, zavq, sog'inish, sog'inish, tinchlik, to'liqlik tuyg'usi, boylik va boshqalarga botiradi.
Kichik shakllardagi haykaltaroshlikda ishlagan muallif, o'z navbatida, minimal mablag'dan foydalangan holda jamoaviy tasvirni etkazishga qodir. O'z his-tuyg'ularingizni juda ko'p yorqin, massiv, baland so'zlar bilan ifodalash emas, balki buning uchun odatiy, ba'zan oddiy usullar va usullardan foydalanish ancha qiyin. Shuning uchun ham kichiklar haykali o‘zining ixchamligi, yaxlitligi, teranligi va shu bilan birga, ma’no soddaligi bilan bizni hayratga soladi. Bu kichik
shakllar haykaltaroshligining asosiy farqlovchi xususiyatidir.