Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Medicinada qollanılıwı hám ximiyalıq quramı. Dárilik ónim retinde efedranıń jasıl paqalları isletiledi, ol “Efedra óti” dep júritiledi.
Efedrin tamırlardıń tarayıwına, qan basımınıń asıwına, bronxlardıń, kóz qarashıǵınıń keńeyiwine, qanda qant muǵdarınıń asıwına alıp keledi. Adrenalinge salıstırǵanda efedrin azmaz kúshsiz tásir etedi, biraq onıń tásiri uzaq dawam etedi. Bunnan tısqarı efedrin oraylıq nerv sistemasın qózǵaltıradı hám dem alıw orayı qozǵalıwın kúsheytedı. Efedrin bronxial astma, kók jótel, rinit keselliklerinde, qan basımı tómen bolǵanında isletiledi, organizm zaharlengeninde záhárge qarsı qural retinde hám kóz ámeliyatında qollanıladı. Ol bronxial astmanı emlewde isletiletuǵın teofedrin preparatı quramına kiredi. Bul preparattı taǵı efedradan efedrin alınǵanında qalatuǵın shıǵındılardan da alıw múmkin.
Ósimlikte efedrin óziniń izomerleri menen aralasqan halda ushırasadı. Izomerler massasınıń yarımın psevdoefedrin zatı quraydı. Onıń farmakologik qásiyetleri efedringe uqsaǵan, biraq aktivligi bir qansha tómen. Efedra quramında barlıq alkaloidlardan efedrin ústinlik etedi, ósimliktiń basqa túrlerinde tiykarǵı alkaloid bolıp psevdoefedrin esaplanadı.
Usınıslar. Plantatsiya shólkemlestiriw ushın taw janbawırlarındaǵı say boyı, biyik jerlerdegi taslı qıyalar, taw aymaqlarına jaqın bolǵan egin maydanlarınıń átirapları usınıs etiledi.

Bul shańaraqqa Ephedra jinsi kiredi, onı geyde ignabargli yamasa Kuzmich o'ti dep da ataladı. Bul ósimlik efedra dep ataladı, sebebi efedra túrleri bir az ignabargli tereklerge uqsaydı. Kuzmichova o'ti nátiyjelik xalıq shıpakeri Fyodor Kuzmich Muxovnikov húrmetine atalǵan, ol medicinada qollanılıwın keń tarqalǵan.

Ephedra jinsi 40 tan artıq túrge iye hám qurǵaqlay ıqlımı bolǵan aymaqlarda, tiykarınan, Orta er teńizi, Aziya, Batıs Arqa Amerika hám Qubla Amerikada júdá keń tarqalǵan.
Ephedra túrleri shól, yarım shól, sahra hám ormanlarda, qumli hám taslaq orınlarda ósetuǵın kóp yamasa kemrek kserofil hám yarım kserofil ósimlikler bolıp tabıladı. Kóplegen jaǵdaylarda, bul tómen, kúshli tarvaqaylab ketken putalar, kemnen-kem jaǵdaylarda olar bálentligi 6 -8 m ga etedi hám tik yamasa kóterilgen putalar bolıp tabıladı, geyde olar terekke uqsas kóriniske iye boladı.,

Qubla Amerika túrlerinen biri - Ephedra triandra - kishi terek. Sırtqı tárepden, efedra at quyrıqları hám ayriqsha Avstraliyalıq angiospermlarga - casuarinaga uqsaydı.

Efedraning eksenel shólkemleriniń ótkezgish sisteması ádetiy epdarxik eustel bolıp, kóp tárepten ignabargli hám ginkgolarning ótkezgish sistemasına júdá uqsas. Pútkil metaksilem hám ekilemshi ksilemaning úlken bólegi ádetdegi torus menen támiyinlengen domalaq shegaralanǵan tesikleri bolǵan traxeidlardan ibarat. Biraq efedrada, ignabargli terekler hám ginkgolardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, ekilemshi ksilemada traxeidlar menen birge haqıyqıy tamırlar da bar. Biraq, efedradagi tamırlardıń kelip shıǵıwı, ulıwma alǵanda, gnetopsidlarda bolǵanı sıyaqlı, angiospermlardan parıq etedi. Onıń tamırları qıya sońǵı diywallarda domalaq shegaralanǵan tesiklerdiń keńeyiwi hám tori hám shegaralardıń joǵalıp ketiwi nátiyjesinde payda bolǵan. Bul kóp sanlı kishi, súyri-sopaq yamasa domalaq tesikleri bolǵan tamırlardıń payda bolıwına alıp keldi. Bunday tesikler geyde birlesedi hám tesiliw payda etedi, kóbinese kóplegen angiospermlarning tamırlarınıń ápiwayı tesiliwine júdá uqsaydı.
Jas qabırǵalı poyalari jasıl bolıp, sol sebepli fotosintez funktsiyasın atqaradı. Epidermis kletkaları qalıń diywallı, stomalar qabırǵalar arasındaǵı oluklarda jaylasqan. Qabırǵalar júdá qalıń diywallı kletkalar truppalaridan payda boladı. Olar menen epidermis ortasında, bir tárepden, stela, ekinshi tárepden, júdá kóp xloroplastlar hám kóplegen kletkalararo boslıqlarǵa iye bolǵan júdá juqa diywallı kletkalar zonası bar.
Efedra japıraqları tiykarınan erte túsedi, mayda, ádetde shingilli, kemnen-kem uzınlaw hám filiform (uzınlıǵı 1 sm ge shekem ), keri yamasa 3, kemnen-kem jaǵdaylarda 4. Japıraq ızları eki ese. Japıraqlarda stomatalar júdá kem.