Nókis-2022 udk : Isakov J. Ya., Toymuxamedov L. R., Tojiev R. R., Baymuratova Z. A., Isakov I. J., «Pul hám bankler» páni boyınsha oqıwlıq. –Nókis: 2022 jıl, 271 bet. Pul hám bankler

4.3-súwret. Akceptli tólew talapnamalar menen esaplasıwlardı islew tártibi

Tovar satıwshı hám satıw alıwshı arasında tovarlar satıw hám xızmet kórsetiw tuwralı shártnama dúziledi, shártnamada tólew forması kelisiledi (1), satıwshı tovarlardı jibergennen yaki xızmetlerdi kórsetkennen keyin (2) akceptli tólew talapnamanı bankke usınadı (3), banktiń juwaplı buxgalteri tólew talapnamalar belgilengen tártipke juwap beriwin teksergennen keyin pochta arqalı satıp alıwshınıń bankine jiberedi (4), satıwshınıń banki tólew talapnamanı akceptlew ushın satıp alıwshıǵa jiberedi (5), satıp alıwshı jazba túrde tólemdi biykarlamasa onıń esabınan qarjını satıwshı esabına ótkeriw haqqındaǵı elektron tólew talapnamanı respublika bankine jiberedi (6).

Agrobanktiń Koson bólimi satıwshınıń esap betinen qarjını ótkergennen soń bul tuwralı oǵan xabar beredi (7), óz gezeginde Agrobank elektron tólew talapnama menen Koson bóliminiń wákillik esap betinen qarjını Oqtosh bólimine ótkeredi (8), Agrobanktiń Oqtosh bólimi qarjını satıwshınıń esap betine ótkeredi hám bul tuwralı satıwshıǵa tiyisli hújjetlerdi usınadı (9).
Akceptli tólew talapnamalar menen esaplasıw islengende tólewshiniń esap betinde qarjı bolmaǵanda tólem hújjetleri banktiń ekinshi kartotekasına kiris etiledi.
Akceptsiz tólew talapnamaları menen esaplasıwlar. Akceptsiz tólew talapnamaları menen esaplasıwlarda bank tólewshiniń razılıǵısız onıń esap betindegi qarjını alıwshınıń esap betine ótkerip beredi. Kommerciyalıq bankler akceptsiz tólew talapnamaları menen esaplasıwlardı islewdi ayırım subyektlerge ruqsat beredi. Olarǵa tómendegi shólkemler kiredi:
Íssılıq energiyası ushın esaplasıwlarda. Bunda talapnama hám ajıratılǵan elektr hám ıssılıq energiyası ushın esap bet-faktura ónim jetkerip beriwshi tárepinen tikkeley tutınıwshıǵa xızmet kórsetiwshi bankke beriledi. Tólew talapnamasınıń maqsetinde ıssılıq energiyasınıń ólshew ásbapları yaki tarif tiykarında paydalanılınatuǵın muǵdarı jazıw menen kórsetiliwi lazım;
Qarızdar tárepinen tán alınǵan summa haqqındaǵı juwap xatınıń haqıyqıy nusqası usınıladı. Talapnamaǵa basqa hújjetler qosımsha etilgende akceptsiz esaptan shıǵarıwǵa qabıl etilmeydi;
Qarızdar basqa banklerde ashılǵan ekinshi dárejeli esap betleri boyınsha kreditlerdi waqtında qaytarmaǵanda bankler tárepinen de qoyıladı.
Ámeliyat (operaciya) kún juwmaqlanǵannan keyin kelip túsken akceptsiz talapnamalarda «keshki» degen shtamp qoyıladı hám olar keyingi jumıs kúni tólenedi yaki tólewshiniń esap betinde qarjı bolmaǵanda 2-kartotekaǵa kiris etiledi.
Tólew talapnaması menen esaplasıwdıń ámeliyatta az qollanılıwınıń tiykarǵı sebebi, kemshilikleriniń abzallıqlarına qaraǵanda kópligi. Atap ótkende, tiykarǵı kemshilikleri sıpatında tómendegilerdi kórsetip ótiw múmkin:
– qarjı alıwshı tovardı jibergennen hám xızmetlerdi kórsetkennen soń tólew talapnamasın bankke usınıs etiwi nátiyjesinde, qarjını tólewshige tovar hám xızmetlerdiń sapası tolıq qanaatlandırmaǵan jaǵdaylarda tólewden bas tartıwı túrli qarama-qarsılıqlardı keltirip shıǵaradı;
– tólewshiniń esap betinde qarjınıń bolmawı yaki jeterli bolmawı banklerde debitor hám kreditorlıq qarızlardıń artıp ketiwine alıp keledi;
– tólew hújjetleriniń aylanısı hám rásmiylestiriw procesi tólew tapsırmalarına qaraǵanda qosımsha waqıt hám artıqsha miynetti talap etedi.
Abzallıq tárepleri sonnan ibirat, tólewshiniń esap betinde qarjı bolmaǵanda da jiberilgen tovarlar hám kórsetilgen xızmetlerden paydalanıw múmkinshiligine iye boladı.
Ulıwma alǵanda, tólew talapnaması menen esaplasıwlardı islew qarjını alıw hám beriwshi ushın da, bank ushın da qosımsha waqıt hám jumıs procesin talap etedi. Sonıń ushın bolsa kerek, esaplasıwdıń bul túri ámeliyatta basqa esaplasıwlarǵa qaraǵanda kemirek qollanıladı.
Akkreditivlew menen esaplasıw
Esaplasıwlardıń akkreditiv formasında klienttiń (tólewshiniń) tapsırması menen qarjılardı alıwshı paydasına tólemdi islew ushın qarjı belgili múddette deponentlenedi.
Akkreditiv qaplanǵan hám qaplanbaǵan túrlerge bólinedi.
Qaplanǵan akkreditivte satıp alıwshı shártnamada kórsetilgen qarjını klienttiń bankte ashılǵan 22602 – «Klientlerdiń akkreditivler boyınsha» esap betinde deponentlenedi.
Esap betinen óz aldına esap betine deponentlemeydi, al, klienttiń banki onıń esap betindegi qarjı bolmaǵanda tólew kepilligin aladı.
Qaplanǵan hám qaplanbaǵan akkreditivler shıǵarıp alınatuǵın yaki shıǵarıp alınbaytuǵın bolıwı múmkin. Onıń temasında usı belgi bolmaǵanda, akkreditiv shıǵarıp alınatuǵın esaplanadı.
Shıǵarıp alınatuǵın akkretiv bank – emitent tárepinen qarjılardı alıwshı menen aldınnan xabardar etpegen halda, ózgertiliwi yaki biykar etiliwi múmkin. Akkreditivti shıǵarıp alıw bank – emitent moynına qarjılardı alıwshı aldında qanday da bir minnetleme júklemeydi. Tólewshi shıǵarıp alınatuǵın akkreditivtiń shártlerin ózgertiw yaki biykar etiw tuwralı barlıq kórsetpelerdi qarjını alıwshıǵa, tek bank – emitent arqalı beriwi múmkin, usı bank qarjılardı alıwshınıń bankin (orınlawshı banki), ol bolsa – qarjı alıwshını xabardar etedi.
Eger orınlawshı bank operaciyalardı islew waqtında akkreditivtiń shártleri ózgergeni yaki biykar etilgeni tuwralı bildiriw almaǵan bolsa, ol shıǵarıp alınatuǵın akkreditiv boyınsha tólemdi yaki basqa operaciyalardı islewi múmkin.
Qarjı alıwshınıń razılıǵısız, onıń paydasına ashılǵan shıǵarıp alınbaytuǵın akkreditiv, ózgertiliwi yaki biykar etiliwi múmkin emes.
Orınlawshı bank, bank – emitent penen shártnama tiykarında shıǵarıp alınbaytuǵın akkreditivti tastıyıqlawı múmkin. Bunday jaǵdayda, shıǵarıp alınbaytuǵın akkreditiv tastıyıqlanǵan akkreditiv boladı.
Tastıyıqlanǵan akkreditiv bolǵanda, orınlawshı bank, bank – emitenttiń akkreditiv shártlerine muwapıq, tólemdi islew minnetlemeleri boyınsha óz moynına qosımsha minnetlemeler aladı. Tastıyıqlanǵan akkreditiv orınlawshı banktiń razılıǵısız ózgertiliwi múmkin emes.
Akkreditiv penen esaplasıwdıń orınlaw tárepi sonda, kárxana jibergen tovar hám kórsetken xıxmetler ushın tólem kepillenedi. Sonıń menen birge, akkreditiv penen esaplasıwlarda tovar satıp alıwshı kárxananıń qarjıları belgili múddetke óz ıqtıyarınan shıǵıp ketedi.
Akkreditivler menen esaplasıwlar tártibin eki bank bólimi mısalında tómendegi sızılmada kórip shıǵamız.