Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish amaliyoti

Nazorat savollari:

1. 
   Ko’zi ojizlar uchun yaratilgan brayl yozuvli adabiyotlar?
   
2. 
   O’zbekistonda ko’zi ojizlar jamiyati?
   
3. 
   Ta’limda ko’zi ojizlarga ko’rsatilayotgan shart-sharoitlar?
   
4. 
   Ko’zi ojizlarni ish bilan ta’minlash funksiyalari?
   

12-mavzu. Zaif eshituvchi insonlar bilan ijtimoiy ish.
Reja:
1.Zaif eshituvchi insonlarning psixologik xususiyatlari.
2.Zaif eshituvchi insonlarning darajalari.
3.Zaif eshituvchi insonlar foydalanadigan texnik vositalar va ularning turlari.
4.Zaif eshituvchi insonlarning ta’lim olish imkoniyatlari va xususiyatlari. Imo ishoralar tili. Surdo tarjimon va uning xususiyatlari.


Tayanch tushunchalar: surdo tarjimon, noverbal muloqot, texnik vositalar, imo-ishoralar tili, surdopedagogika.


Eshitish qobiliyati past odamlarga ijtimoiy himoya va ijtimoiy-psixologik yordam
Jamiyatimizda nogironligi bo’lgan odamlarni ijtimoiy va psixologik izolyatsiya qilish tendentsiyasi hukmronlik qilmoqda. Eshitish qobiliyati past bo’lgan odamlar aqliy va nutq rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, maxsus ta’lim muassasalari doirasida ishlab chiqilgan dasturlar, usullar va yondashuvlar yordamida, shuningdek ovozli o’qituvchilar, ishora psixologlari, ijtimoiy o’qituvchilar va boshqa mutaxassislar ishtirokida yanada samarali amalga oshiriladigan maxsus ta’lim ehtiyojlariga ega.
Ko’p sonli psixologik, sotsiologik, pedagogik tadqiqotlar ma’lumotlari shuni ko’rsatadiki, o’quv muassasasi devorlaridan chiqib ketayotganda, sobiq o’quvchilar ko’pincha jamiyatdagi mustaqil hayotga moslasha olmaydilar. Bu eshitish qobiliyati buzilgan bolalar maxsus ta’lim va ijtimoiy himoyaga muhtojligini anglatadi.
Eshitish qobiliyati buzilgan odamlarning kasbiy tayyorgarligi va ijtimoiy moslashuvi.
Mamlakatimizda eshitish qobiliyati past odamlar tomonidan kasb-hunar ta’limini olish istiqbollari nafaqat maktabda olingan ta’limning sifatiga, eshitish qobiliyatining og’irligiga, og’zaki nutqning rivojlanish darajasiga, balki bevosita ijtimoiy muhitning ta’siriga, oilaning, maktab do’stlarining fikri va umidlariga, shuningdek tayyorligiga bog’liq. tinglanmaydigan o’quvchilarni ta’lim oqimiga kiritish uchun kasb-hunar ta’limi tizimlari. Zamonaviy ijtimoiy muammolar (ortib borayotgan ishsizlik, ijtimoiy himoyaning yo’qligi, mehnat bozorida raqobat, nogironligi bo’lgan odamlarni ish bilan ta’minlash muammolari) yoshlardan hayotda ilgari professional o’zini o’zi belgilashni, yuqori funktsional savodxonlikni talab qiladi.
Eshitish qobiliyati buzilgan odamlarga ijtimoiy yordam berish muammosining dolzarbligi, ularga ijtimoiy, ijtimoiy-tibbiy, ijtimoiy-psixologik, moddiy va boshqa yordam ko’rsatadigan muassasalar etarli darajada emasligi bilan bog’liq. Nogironligi bor odamlarning eng muhim muammolardan biri ularning ijtimoiy hayotga qo’shilmaslikidir, bu ularning moliyaviy ahvoli va psixologik holatiga salbiy ta’sir qiladi. Kar odamlar yolg’izlik, ijtimoiy ajratish, rad etish kabi muammolarga duch kelishadi, ularning aloqasi ota-ona yoki yaqin oila doirasi, o’qishni davom ettirish va kasbga ega bo’lish imkoniyati bilan cheklanadi. Eshitish qobiliyati zaif bola ko’pincha aqliy va aqliy rivojlanishida tengdoshlaridan orqada qoladi, maktabda o’qish qiyin kechadi va boshqalar bilan muloqotda qiyinchiliklar muqarrar. Bularning barchasi ushbu muammoga e’tiborni jalb qilish va uni hal qilish yo’llarini aniqlash zarurligini ko’rsatadi.
Jamiyatimizni modernizatsiya qilish sharoitida, ularning aksariyati mehnat bozorida jismonan to’laqonli odamlar bilan raqobatlasha olmasliklari sababli, eshitish qobiliyati past odamlarning turmush darajasi pasaymoqda. Kar odamlar ko’pincha ijtimoiy himoyaga muhtoj bo’lgan eng himoyasiz odamlar qatoriga kiradi.
Karlarga ijtimoiy-ma’rifiy yordam ko’rsatishning davlat-jamoat tizimida etakchi o’rinni Donetsk Xalq Respublikasida jamoat birlashmasi sifatida faoliyat ko’rsatadigan Karlar jamiyati egallaydi. Uning maqsadi eshitish qobiliyati past bolalar va kattalar huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularga boshqa odamlar bilan ishtirok etishlari uchun teng imkoniyatlar yaratishdir. jamiyatimiz hayotining barcha sohalarida, eshitish qobiliyati past odamlarni reabilitatsiya qilish va jamiyatga integratsiyalash.
Eshitish qobiliyati buzilgan bolalarning ijtimoiy huquqlarini himoya qilish, ularning oilalariga yordam berish va ota-onalarga o’zaro yordam tizimini, shu jumladan zarur tibbiy, pedagogik, texnik, ijtimoiy va huquqiy ma’lumotlarni to’plash va tarqatish ularning asosiy vazifasi hisoblanadi.
Eshitish qobiliyati past odamlarga ijtimoiy va ta’lim yordami keng qamrovli psixologik, tibbiy va pedagogik konsultatsiyalar (PMPK) va reabilitatsiya markazlarida ham ko’rsatiladi. PMPK - bu diagnostika va tuzatish muassasasi, idoralararo, doimiy tuzilma. Uning asosiy vazifalari rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalarni aniqlash va har tomonlama tekshirish, shu jumladan eshitish qobiliyatining buzilishi [3]. PMPK xodimlaridan iborat pedagog, eshitish qobiliyati past bolalar bilan ishlashni nazorat qiladi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyat turli sohalardagi mutaxassislarning sa’y-harakatlari bilan ham amalga oshiriladi, ammo etakchi rolni umumiy sa’y-harakatlarni birlashtirgan holda eshitish qobiliyati past bolalarni tarbiyalashni tashkil etuvchi ijtimoiy o’qituvchilarga tegishli. Donetsk Xalq Respublikasida bunday mutaxassislarni tayyorlash amalga oshirilmadi, ammo "Donetsk pedagogika instituti" davlat oliy kasb ta’limi muassasasi ochilishi bilan bu muammo hal qilindi. Ijtimoiy-pedagogik sohaning mutaxassislari, xususan, rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar bilan jamiyat bilan aloqalarni tashkil etishning turli darajalarida integratsiya va ijtimoiy moslashishda professional yordam ko’rsatish yo’nalishida ishlaydigan ijtimoiy o’qituvchilarni tayyorlash juda muhimdir [5].
Eshitish qobiliyati buzilgan bolalar bilan ijtimoiy o’qituvchining ishining o’ziga xos xususiyati ota-onalarga maxsus ta’lim tizimlari va shakllari to’g’risida to’liq ma’lumot berish, tanlangan tizim doirasida bolalarni rivojlantirish va tarbiyalash muammolari bilan bog’liq tadbirlarni tashkil qilish uchun shart-sharoitlarni yaratish va jamiyat hayotiga to’liq integratsiyalashuvi uchun aloqa faoliyatini shakllantirishga yordam berish. karlik va eshitish qobiliyati pasaygan kishilar [4].
1. KARTOChKALAR BILAN IShLASh
O’quvchi oldida topshiriqlar yozilgan kartochkalar bor (mashqni yoz, mashqni qayta ko’chir, mashqni ko’chirib ol ). O’qvchi topshiriqni yoddan idrok etadi, kerakli kartochkani topib, topshiriqni bajaradi va bajarganligi haqida hisobot beradi: “ Men mashqni yozdim ”.
2. RASMLAR BILAN IShLASh
O’qituvchi rasmlarni oldiga yoyib qo’yadi. Bu rasmlarda faoliyat tasviri tushirilgan: boqyapti, boqib bo’ldi, boqmoqda. O’qituvchi mikrafonga ( ekranli ) gap o’qib beradi. Qiz tovuqlarni boqmoqda. Qiz tovuqlarni boqib bo’ldi. O’quvchi mikrafonda eshitgan gapni idrok etib, kerakli rasmni topadi, bu gapni takrorlaydi.
3. KONSTRUKTIV RASM BILAN YoKI MAKET BILAN IShLASh
O’qituvchi ko’makchilaridan iborat so’z birikmalarini ifodalangan topshiriqlarni farqlashni topshiradi. Bunda ko’makchmlar turli otdan iborat bo’lgan.
O’quvchi topshiriqlrani bajaradi: Buyumlar ifodalangan rasmlarni topadi va konstruktiv rasmga yopishtirib qo’yadi. Topshiriqni bajarganligi haqida hisobot beradi. Shunga o’xshash ish maket bilan ham bajariladi, faqat rasmlar o’yinchoqlar bilan almashtiriladi. Masalan: Divanni devor yoniga surib qo’y. Rasmni divan ustiga osib qo’y. Stolni xona burchagiga qo’y. Kresloni divan yoniga qo’y. Stullarni stol yoniga qo’y.
4. TOPShIRIQLARNI BAJARISh
O’qituvchi topshiriq beradi: Stol atrofida aylan, stol oldiga tur, stol tagidan qalamni ol.
Programmaning eng muhim bo’limi – suhbat o’tkazishni bilishdir. Dastlab suhbat o’tkazishda o’qituvchi faol qatnashadi, keyinchalik sekin – asta faollik o’quvchilarga o’tadi. Suhbat uchun nutqni rivojlantirish darsi materiallardan foydalanish mumkin.
Suhbat o’tkazishda quyidagi ish turlari bajariladi:
1. O’yinlar ( masalan, “ Magazinlar ” mavzusidagi o’yin 2 – sinfning 2- yarim yil-ligida ). O’qituvchi: magazin – magazin o’ynaymiz. Men sotuvchi bo’laman, sen haridor bo’lasan. Gaplashganda sen quyidagi so’zlarni aytishingn kerak. Bizniki sizniki, meniki, men, siz.
O’qituvchi o’quvchi oldiga yuqorida aytilgan so’zlar yozilgan kartochkalarni taxtachaga qo’yadi. “ Maktab kutubxonasida ” , “ Yotoqxonada ” kabi mavzular o’rganilganda bajariladi. Agarda o’quvchi suhbat davomida qiynalsa, o’qituvchi savollar turli variantlarda yozilgan taxtachani tavsiya etadi. Suhbat o’tkazish davomida quyidagi mavzularda o’yin o’tkazish mumkin: “ Vrach huzurida ”, “ kitob magazinida ”, “darsda ”.
2. Suhbat davomida naioyish. “ Maktab kutubxonasida ”, “ Yotoqxonada ” kabi mavzular o’rganilganda bajariladi ( 3- sinfning 2- yarim yilligi ).
3. Rasmlar, rasmlar seriyasidan foydalanilgan suhbat. Rasm yoki rasmlar seriyasi «Daryo uzra bahor”, “ Kuzda dala, o’rmonda kechadigan o’zgarishlar”.
4.Ekskursiyadan so’ng, dam olish kuni, kanikul, kinofilm ko’rib bo’lgandan so’ng o’tkaziladigan suhbat.
Temasi quyidagicha bo’lishi mumkin.
“ Maktabda bola mehnati”, “ Kanikullar haqida”, “ Ko’rilgan film haqida”.
PROGRAMMANING YaNA BIR MUHIM BO’LIMI
GAPLARNI FARQLASh.
Gaplarni bir – biridan farqlash qiyin bo’lishi mumkin, chunki gaplar mazmun jihatdan bir-biriga bog’liq bo’lmasligi mumkin.
MAShQ USLUBLARI.
1.GAP SXEMASINI QOG’OZ YoKI MAGNIT
TASMALARIDAN TUZISh.
O’qituvchi ekran orqasda gapni o’qiydi, o’quvchi esa qog’oz yoki magnit tasmasidan shu gap sxemasini tuzadi.
Masalan: 1-sinfning 2-yarim yillikda quyidagi gap olinadi. O’qituvchi doska tepasiga rasm osib qo’yadi:
O’QUVChI TASMALARDAN SXEMA TUZADI:
Bolalarda eshitish qobiliyati juda pasaygan bo’lib, gaplarni og’zaki idrok etish qiyinlashadi. Ana shuning uchun mashqning bu turi 1 – 2 – sinflar uchun juda qiyin.
2. RASMLAR TANLASh
(1- sinfning 1- yarim yilligi ) har bir gap uchun rasm tanlanadi.
O’qituvchi ekran orqasida gapni o’qiydi, o’quvchi gapga mos rasmni izlab topadi va gapni takrorlaydi.
3. GAPNI RASM BO’YIChA VA RASMSIZ TO’LDARISh
( 5 – sinf)
O’qituvchi ekran ortidan gapni bir qismini o’qiydi, o’quvchi uni davom ettiradi, albatta rasmga suyangan holda. Gapni rasmsiz ham to’ldarish mumkin. O’qituvchi ekran ortidan gapni katta qismini o’qiydi, o’quvchiga faqat 1- 2 so’z bilan u o’qigan gapni tugatish qoladi.
4. BIR – BIRIGA O’XShASh KERAKLI GAP YoZILGAN TAXTA-
ChALAR TANLASh
Masalan: Qiz stolcha chizmoqda. Qiz fonar chizmoqda. Gaplar taxtachaga ilgaritdan yozilgan bo’ladi. O’qituvchi uni ekran oldidan o’qiydi. O’quvchiga berilgan taxtachalar ichidan kerakligini oladi va gapni takrorlaydi.
Mashqning usuli 3 – 4 – sinf o’quvchilari bilan ishlaganda o’tkaziladi.
5. O’YINLAR Gaplarni farqlashga bag’ishlangan mashqlarda E. P. Kuzmicheva kar bolalar bilan ishlash uchun tavsiya etilgan “ ishonaman, ishonmayman ” o’yinidan foydalanish mumkin. Masalan: 1 – sinfda, rasmda uy chizayotgan bola tasvirlangan.
O’qituvchi oldidan noto’g’ri savol beradi. “ Qizcha uy chizayaptimi? ”, o’quvchi “ yo’q ” deb javob beradi.