«NO’KİS» O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli biLİmlendiRİw miNİstrliGİ
Download 455.44 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLİK UNİVERSİTETİ
- TAShQİ MUHİTNİ İFLOSLANTİRUVChİ MODDALAR
- İNSON ORGANİZMİNİNG TAShQİ MUHİTGA MOSLAShUVİ
|
1
O’ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BİLİMLENDİRİW MİNİSTRLİGİ BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLİK UNİVERSİTETİ BİLİMLENDİRİWDİN’ İNNOVATsİYaLIQ TEXNOLOGİYaSI O. G. SULTAShOVA « O’MİR QA’WİPSİZLİGİ
pa’ni boyınsha lektsiya tekstleri No’kis 2011 j. 2
HAЁT FAOLİYaTİ XAVFSİZLİGİ
1 - maruza KİRİSh
q İnsoniyat taraqqiёtining XX nchi asri wtib XX1 nchi asr bwsag’asida turibmiz. Wtgan asrga nazar tashlasak, bu asrda Har qanday bwxronlar, falokatlar, ikki marta jashon urishi va Hozirgacha tinmaёtgan xududiy janja llar va boshqa inqiroziy voqealardan qatiy nazar, birmuncha ijobiy wzgarishlar Ham rwy berdiki, bularni Hisobga olmaslikning iloji ywq. Eng avvalo va bunisi asosiy ijobiy voqea bwlishi tabiiy, Wzbekiston wz mustaqilligini taminladi. Tarixdan malumki h’ali dunёdagi mustaqillikka erishgan davlatlardan birortasi qurbonlarsiz va ywqotishlarsiz erishgan emas. Tarix taqozosi bilan Wzbekiston mustaqilligi imkon qadar kam ywqotishlar va qurbonlarsiz va
vayronagarchiliklarsiz bwlganligi, Wzbekiston mustaqilligining wziga Hos xususiyati Hisoblanadi. Wzbekiston mustaqilligining birinchi yilidan boshlab, Davlat bosh isloHatchi - taomili asosida Wzbekistonning siёsiy, ijtimoiy va iqstisodiy ywnalishlar belgilandi va bu ywldan og’ishmay borilmoqda. Wtgan asrda yuz bergan yana bir ijobiy wzgarish ilm - fan taraqqiёtining yuqori bosqichlarga kwtarilganligi, yangi texnika va texnologiyalarning paydo bwlganligidir. Malumki fan - texnikaning rivojlanishi birinchi navbatda ishlab chiqarish kuchlarini qayta taqsimlashga olib keladi. Yangi texnologiya bilan ishlab chiqarish samaradorligi oshadi, ishlab chiqarilaёtgan maHsulotlar sifati yaxshilanadi, dunё bozoridagi raqobatni vujudga keltiradi va ilm - fan darajasi past bwlgan davlatlarda ishlab chiqarilgan maHsulotlarni jaHon bozorida sotish imkoniyati ywqoladi. Shuning uchun Ham davlatimiz siёsatining asosiy ywnalishlaridan biri bwlgan ilm-fan tizimini isloH qilish Hozirgi vaqtda dolzarb masalalar qatorida turibti. Davlatimiz raHbari shaxsiy tashabbusi bwyicha wtkazilaёtgan wquv tizimi isloHati birnecha bosqichdan iborat qilib belgilangan. Bunda birinchi bosqich twliqsiz wrta malumot, 9 yillik maktablarda amalga oshiriladi, ikkinchi bosqich kasb-Hunar kollejlari va akademik litseylarda bajariladi va keyingi bosqichda Universitet va İnstitutlarda twliqsiz oliy malumotli bakalavrlar tayёrlash ywlga qwyiladi, niHoyat oxirgi bosqich magistrlar, yani ywnalish bwyicha etuk mutaHassislar tayёrlash bilan natijalanadi. Bu ishlarni amalga oshirishda ikkita katta muammo paydo bwladi. Bulardan birinchisi bu tayёrlov bosqichlarini amalga oshirishi kerak bwlgan mutaHassis kadrlar va ikkinchisi wquv-uslubiy kwrsatmalar va darsliklar masalasidir.
3 Hozirgi vaqtda bu masalalarni Hal qilishga birmuncha aHamiyat berilaёtgan bwlsa Ham, wzbek tilida darsliklar yaratish masalasi etarlicha oldinga siljiёtgani ywq.
Xattoki wquv tizimining quyi bosqichlarida Ham darsliklar masalasi Hal qilingan emas. Oliy wquv yurtlarida wzbek tili Davlat tili deb elon qilingan vaqtdan beri, darslar wzbek tilida olib borilaёtgan bwlsa Ham, foydalanilaёtgan darsliklar eski ittifoq zamonida chiqarilgan rus tilidagi darsliklardan iborat. Wzbek tilida dars olib borilgandan keyin, rus tilidagi adabiёtlar tavsiya qilish, shubHasiz noqulay aHvol Hisoblanadi. Yana shuni Ham takidlash kerakki, rus tilidagi adabiёtlarning texnika soHasiga tegishli Hollarda atamalar (terminlar) masalasi Ham ancha murakkab. Shuning uchun talabalar bu masalalarni wzlaricha Hal qiladilar deb wylash mutloqo mumkin emas. Chunki atamalar ustida Hali atamalar komiteti tomonidan echimi topilmagan muammolar mavjud va buni talabalar elkasiga yuklash, albatta ularga og’irlik qiladi. Shuning uchun Ham texnika oliy wquv yurtlari uchun darsliklar yaratish muammosi, dolzarb muammo bwlib turibti. Haёt faoliyati xavfsizligi fani texnika fanlari sirasiga kiradigan fan Hisoblanadi. Bu fan uchun yuqorida keltirib wtilgan muammolar twlaligicha wtishi bilan birga, uning paydo bwlganligiga uncha kwp vaqt wtmaganligini Hisobga olsak, bu fan uchun umuman darsliklar ёzilgani ywq. Albatta bu fan quruq erda va wz-wzidan paydo bwlgani ywq. Uning negizini uchta mustaqil fan tashkil qiladi. Bular: meHnatni muHofaza qilish; atrof-muHitni muHofaza qilish; va fuqorolar mudofasi fanlari bwlib, avvallari bu fanlar mustaqil wqitilganligi sababli, Har biri wz uslubiy qwllanmalari, darsliklari va tajriba wtkazish Hamda amaliёtdan masala va misollar twplamlariga ega. Tabiiyki bularning Hammasi rus tilida nashr etilgan wquv qurollari va darsliklaridan iborat. Bu fanlarning asosini tashkil qilgan "MeHnatni muHofaza qilish" fani ilgaridan wqitilib kelingan. Bu soHada texnika universiteti masshtabida adabiёtlar yaratilmagan bwlsa Ham, wzbek tilida chiqarilgan yaxlit adabiёt bwlmasa Ham, ayrim bwlimlar wquv qwllanma va maruzalar twplami sifatida nashr etilgan. Shuningdek atrof-muHitni muHofaza qilish bwyicha birmuncha masalalar Hal qilingan. Shuni aloHida takidlash lozimki, meHnatni muHofaza qilish fanining sanoat sanitariyasi bwlimi bilan atrof-muHitni muHofaza qilish fanlari wrtasidagi uyg’unlikni qurollanmagan kwz bilan Ham kwrish mumkin. Lekin shu davrga qadar Toshkent Davlat texnika universitetida bu fanlar mustaqil fan sifatida faoliyat kwrsatganligi sababli, ularni ajratib, atmosfera Havosiga chiqarib yuborilaёtgan zararli moddalar va changlarga qarshi kurash meHnatni muHofaza qilish darsliklarida berilsa, sanoat koxonalari oqova suvlari va kimёviy moddalar, shuningdek Har xil ёqilg’ilarni ёqishdan, avtomobil va boshqa ichki ёnar vositalaridan ajraladigan zararli moddalar atrof-muHitni muHofaza qilishga taalluqli deb qarash qabul qilingan edi.
4 Bu masalalarga kengroq qaralsa bunday chegaralash birmuncha chalkashliklarga olib keladi. Jumladan meHnatni muHofaza qilishda sanat changi masalasi kwriladi. Changlar tabiiy va suniy bwlishi va bularni izoHlaganda suniy changlar inson faoliyati natijasida paydo bwladigan changlar deb tushintiriladi. Hozirgi vaqtda xuddi shunday chegara qwyish imkoniyati bormi? Aytaylik vulqonlar otilishi, chang-twzon bwlib chwllardan tuproqlarning kwchishi, kosmosdan metioritlarning er qariga wtishi bilan ёnishdan Hosil bwlgan changlar va boshqalar tabiiy changlar sirasiga kirgizilsa, bu albatta inson faoliyati bilan bog’liq bwlmagan Hodisa Hisoblanadi, ammo inson faoliyati natijasida Orolning qurishi va uning ostida twplangan minglab tonna tuzlarning atmosferaga xuddi shu twzon sifatida kwtarilishi va shuningdek wzlashtirilgan erlarda ularni sug’orish bilan er osti suvlarining kwtarilishi va erlarning shwrlanishi natijasida tuproqlarning erroziyaga uchrashi oqibatida bular Ham twzon sifatida shamol bilan birga Harakatlana boshlaydi va bu twzonlar butunlay bunday Hodisalardan yiroq bwlgan serHosil erlarga borib tushishi oqibatida bu erlarni Ham Halokat ёqasiga olib kelishi mumkinki, buning natijasida butun bir wlka ekologik muvozanati buzilishi mumkin bwlgan bu Hodisani tabiiy chang oqibati ekanini va bu agar chuqurroq qaralsa, inson faoliyati natijasida kelib chiqqan suniy chang ekanligi tushiniladi. Bunday misollarni kwplab keltirish mumkin. Shuning uchun Ham meHnatni muHofaza qilish, tashqi muHitni muHofaza qilish va fuqoro mudofasi fanlarini birlashtirishga eHtiёj tug’ildi. Bu fan inson faoliyatining ishlab chiqarish jaraёnidagi faoliyati bilan chegaralanmasdan, uning yashash muHiti, Har xil bwlishi mumkin bwlgan tabiiy va tasodifiy ofatlardan saqlanish, tabiat va odamzot uyg’unligini yaxshi tushinish, tabiatga muloHaza bilan, uning muvozanat zanjirini uzilib ketishidan eHtiёt qilgan Holda ёndoshish masalalarini inson ongiga singdirish vazifasini bajaradi.
VA İFLOFLOSLANİSh DARAJASİ
Er sharini wrab turgan atmosfera Havosining umumiy og’irligi 5,3 x 10 (darajasi 18) kg ni tashkil qilishi Hisoblab chiqilgan. Dengiz yuzasida Har bir kvadrat santimetr yuzaga 1 kg Havo og’irligi twg’ri keladi. Bu Havo miqdorining asosiy qismi yani 90% i er yuzasidan 15 km gacha balandlikda, 99% i 30 km va 99,99% i 48 km balandlikda ekanligi aniqlangan. Odam tinch Holatda 5-10 l/min, wrtacha zwriqish Holatida 30 l/min va qattiq zwriqqanda 100 l/min miqdorda Havo sarflaydi. Bu wrtacha sutkasiga 15 kg atrofida demakdir. Hechqachon va Hechqaerda mutloqo toza Havo bwlmaydi. Uning asosiy qismlari: azot - N 78,09%, kislorod - O 20,94%, argon - Ar 0,93% va qolgan 0,04% i CO , Ne, He, CH , Kr, NO 2 , Xe, O , NH (amiak), NO , SO , H 2 S va yana birqancha birikmalardan tashkil topgan. 5
2 - maruza İShLAB ChİQARİSh MUHİTİNİNG OB-HAVO ShAROİTİ İNSON ORGANİZMİNİNG TAShQİ MUHİTGA MOSLAShUVİ h’
Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish zonalari Havo muHitining ob-Havo sharoitini Havoning quyidagi kwrsatgichlar belgilaydi: 1.Havoning Harorati, o S bilan wlchanadi. 2.Havoning nisbiy namligi,W% bmlan aniqlanadi. 3. Havo bosimi,R mm sim.ust.ёki Pa bilan wlchanadi. 4. İsh joylaridagi Havo Harakati,m/s bilan wlchanadi. Bulardan tashqari ob-Havo sharoitiga tasir qiluvchi ishlab chiqarish omillari Ham mavjud,bular Har xil mashina-mexanizmlar va ishlov berilaёtgan materiallar yuzalaridan tarqaladigan issiqlik nurlari Ham Havo Haroratini oshirishga olib keladi. Bu omillar tasiridaan Hosil bwladigan ishlab chiqarish zonasidagi Havo muHitini sanoat mikroiqlimi deb yuritiladi. Ob-Havo omillari Har biri ayrim Holda ёki bir nechasi birlikda insonning meHnat qilish qobiliyatiga,sog’lig’iga juda katta tasir kwrsatadi. İshlab chiqarish sharoitida ob-Havo omillarning deyarli Hammasi bir vaqtda tasir qiladi. Bazi sharoitlarda bunlay tasir kwrsatish foydali bwlishi,masalan sovuq sharoitda quritish natijasida kamaytirilishi mumkin,bazi vaqtlarda esa,bir- biriga qwshilishi natijasida zararli tasir darajasi ortib ketishi mumkin,masalan nisbiy namlik va Haroratning ortib ketishi inson uchun og’ir sharoit vujudga keltiradi. Bundan tashqari ish joylaridagi Havo Harakatini oshirish Harorat yuqori bwlgan vaqtda ijobiy natija beradi,Harorat past bwlgan vaqtda esa,salbiy natija beradi. Bundan kwrinib turibdiki ob-Havo omillari bazi bir Hollarda inson uchun ijobiy va bazi bir Hollarda esa,salbiy tasir kwrsatib,inson organizmi tashqi muHitga moslashuvini buzib yuborishi mumkin. Tashqi muHntga moslashuv -bu inson organizmining fiziologik va ximik jaraёnlar asosida tana Haroratining bir xil chegarada(36-37 o S) saqlab turish qobiliyatini demakdir. Ob-Havo sharoitning doimo wzgarib turuvchi sharoitida tana Haroratining wzgarmasligini saqlash,inson Haёtining asosiy bwlgan organizmdagi bioximik jaraёnlarning normal sharoitini taminlaydi. Tana Haroratining yuqorida kwrsatilgan darajadan ortib ketishi issiqlash,sovishi esa,sovish deb ataladi. İssiqlash va sovish Haёt faoliyatini buzuvchi Halokatli Holat vujudga keltirishi mumkin. Shuning uchun Ham inson organizmida tashqi muHit bilan moslashuvi fiziologik mexanizmi mavjud bwlib,u markaziy nerv sistemasining nazorati ostida bwladi. Bu fiziologik mexanizmning asosiy vazifasi organizmda modda almashinuvchi natijasida ajralib chiqaёtgan issiqlikning ortiqchasini tashqi muHitga chiqarib,issiqlik balansini saqlab turishdir. Tashqi muHitga moslashuv ikki xil: fizik va ximik bwlishi mumkin. Ximiyaviy tashqi muHitga moslashuv organizmning issiqlash davrida modda almashinuvini kamaytirishi va sovishi natijasida modda almashinuvini oshirish mumkin. Ammo ximiyaviy tashqi muHitga moslashuv tashqi muHitning keskin wzgarishi borasida fizik tashqi muHitga moslashuvga nisbatan aHamiyati katta emas. Asosan tashqi muHitga issiqlikni almashtirishda fizik tashqi muHitga moslashuvning aHamiyati katta. Organizmning tashqi muHitga issiqlik chiqarishi uch ywl bilan wtishi mumkin: 1.Odam tanasining umumiy yuzasida infraqizil nurlanish orqali (radiatsiya orqali Havo almashinuvi); 2.Tanani wrab turgan Havo muHitini isitish(konvektsiya); 3.Terining terlab,bug’lanishi va nafas olish ywllari orqali suyuqliklarning bug’lanishi natijasida. Normal sharoitda,kuchsiz Havo Harakati bwlgan Holatda Harakatsiz odam organizmi radiatsiya ywli bilan organizm ishlab chiqaraёtgan issiqlikning 45%, konvektsiya natijasida 30% va terlash orqali 25% ywqotish aniqlangan. Bunda teriorqali umumiy issiqlikning 80% ortig’i, nafas olish azolari orqali 13 (protsenti) va taxminan 5% i issiqlik ovqat,suv va Havoni isitishga sarflanadi. 6 Radiatsiya va konvektsiya orqali issiqlikni ywqotish,faqat tashqi muHit Harorati tana Haroratidan kam bwlgan Hollarda bwlishi mumkin. Shuni aytib wtish kerakki,tashqi muHit Harorati qancha past bwlsa,issiqlik ywqotish shuncha kuchli bwladi. Tashki muHit Harorati tana Haroratidan yuqori ёki teng bwlsa,u Holda issiqlik ajratish terlab bug’lanish Hisobiga bwladi. 1 gramm terni bug’latish Hisobiga 2,5 kDj (0,6kkal) issiqlik ywqotilishi mumkin. Organizmdan chiqadigan terning miqdori tashqi muHit Haroratiga va bajariladigan ish kategoriyasiga bog’liq. Harakatsiz organizmda,tashqi muHit Harorati 15 o S ni tashkil qilsa,terlash juda kam miqdorni (soatiga 30 ml) tashkil kiladi. Yuqori Haroratlarda esa (30 o S va undan yuqori), ayniqsa og’ir ishlarni bajarganda organizmning terlashi juda ortib ketadi. Masalan issiq tsexlarda,og’ir ishlarni bajarish natijasida terlashni miqdori soatiga 1-1,5 litrga etadi va bu miqdor terni bug’lanishi uchun 2500-3800 kDj (600-900 kkal) issiqlik sarflanadi. Shuni aytib wtish kerakki,terlash ywli bilan issiqlik sarflash faqatgina tana yuzasida ter bug’langandagina amalga oshadi. Terni bug’lanishi esa Havoning Harakatiga va nisbiy namligiga,kiygan kiyimining materialiga bog’liq. İssiqlik ywqotish faqat terlash ywli bilan amalga oshirilaёtgan sharoitida Havoning nisbiy namligi 75-80 protsentdan ortiq bwlsa,terning bug’lanishi qiyinlashadi va organizm tashqi muHitga moslashuvi buzilishi natijasida issiqlash yuz berishi mumkin. İssiqlashning birinchi belgisi tana Haroratining kwtarilishidir. Kuchsiz issiqlash tana Haroratining engil kwtarilishi,Haddan tashqari ter chiqishi,kuchli suvsash,nafas olish va qon tomirlarning wrishini tezlanishi bilan chegaralanishi mumkin. agar kuchli issiqlash yuz bersa,unda nafas olish qiyinlashadi,qattiq bosh og’rig’i tutadi va bosh aylanadi,nutqi qiyinlashadi. Tashqi muHitga moslashishning bu xildagi buzilishi va tana Haroratining keskin kwtarilishi issiqlik gepatermiyasi deb ataladi. İssiqlashning ikkinchi belgisi terlash natijasida inson organizmning kwp miqdorda tuz ywqotishi natijasida kelib chiqadi. BuHolat teri xujayralarida tuzning kamayishi orqasida, Terining suvni ushlab qolish qobiliyati susayganligidan kelib chiqadi. İchilaёtgan suv tinmay ter bwlib chiqib ketganligi sababli, organizm kuchli chanqoqlik sezadi,ichilgan suvning tezda chiqib ketishi chanqoqlikni yana kuchaytiradi va bu suv bilan zaHarlanish Holatini vujudga keltirishi mumkin. Bunda organizmning paylarida qaltirash paydo bwladi kuchli terlash va qonning quyuqlanishi kuzatiladi. Bu Holat qaltirash kasalligi deb yuritiladi. Keyin issiq urish vujudga keladi,tana Harorati 40-41 o
vaqtda organizmdan ter chiqish butunlay twxtaydi. Qaltirash kasali va issiq urish wlim bilan tugashi mumkin.
Sanoat korxonalarida olib borilaёtgan gigienik chora-tadbirlar natijasida ishlab chiqarish sharoitida qaltirash kasalligi va issiq urish deyarli ywqolib bormoqda. İssiq tsexlarning Hammasida organizm ywqotgan tuzni tiklash uchun maxsus ichimliklar tashkil qilingan. İnson organizmiga faqatgina yuqori Harorat tasir kwrsatadi. Uzoq vaqt past Harorat tasirida bwlish asosiy fiziologik jaraёnlarning buzilishiga,ish qobiliyatining susayishga va orga- nizmning kasalanishiga olib keladi. past Harorat tasirida qon tomirlari torayadi uzoq vaqt tasir qilish natijasida,esa kapilyar qon tomirlarning faoliyati buziladi (birinchi belgilab siftida oёq va qwl panjalarining achishib og’rishi,quloq va burunning achishishini keltirish mumkin),shundan keyin butun organizmning sovuqqa qotishi seziladi. Tashqi nerv sistemalarining sovuq qotishi natijasida suyak sistemalarida radikulit,oёq qwl va bel bwg’inlarida Hamda paylarda revmatizm kasalligi, shuningdek plevrit, bronxit va boshqa shamollash bilan bog’liq bwlgan yuqumli kasalliklar kelib chiqish mumkin. Odam organizmga sovuqning tasiri,ayniqsa Havo Harakati kuchli bwlib, Havoning nisbiy namligi yuqori bwlgan vaqtda kuchli bwladi. Chunki sovuq Haroratdagi nam Havo issiqlikni yaxshi wtkazadi va konvektsiya orqali issiqlik ywqotishni kuchaytiradi.
7 İShLAB ChİQARİSh MİKROİQLİMİNİNG GİGİENİK NORMALARİ İshlab chiqarish mikroiqlimi normalari meHnat xavfsizligi standartlari sistemasi "İsh zonasi mikroiqlimi" (GOST 12,1005-76)ga asosan belgilangan. Ular gigienik va texnik iqtisodiy negizlarga asoslangan. Sanoat korxonalari xonalarining xarakteri, yil fasllari va ish kategoriyasiga qarab, ulardagi Harorat, nisbiy namlik va Havo Harakatining ish joylari uchun ruxsat etilgan normalari belgilangan. İsh kategoriyalari quyidagicha belgilanadi:engil jismoniy ishlar (1
kategoriya)-wtirib,tik turib ёki yurish bilan bog’liq Holda bajariladigan, biroq muntazam jismoniy, zwriqish ёki yuklarni kwtarishni talab qilmaydigan ishlar,energ iya sarfi soatiga 150 kkal (172 J.S) ni tashkil etadi. Bunga tikuvchilik korxonasi,aniq asbobsozlik va shu kabi korxonalar kiradi. Wrtacha og’irlikdagi jismoniy ishlar(11 kategoriya)-soatiga 150-250 kkal (172-293 J.S) energiya sarflanadigan faoliyat turlari kiradi. Bunga doimiy yurish va og’ir bwlmagan (10 kg gacha) yuklarni tashish bilan bog’liq bwlgan ishlar kiradi. Masalan,yig’iruv-twqish ishlari, mexanik-yig’uv, payvandlash tsexlaridagi ishlar shular jumlasidandir. Og’ir jismoniy ishlar (111 kategoriya)-muntazam jismoniy zwriqish xususan og’ir yuklarni (10 kg dan ortiq) muttasil bir joydan ikkinchi joyga kwchirish va kwtarish bilan bog’liq ishlar kiradi. Bunda energiya sarfi soatiga 250 kkal (293 J.S) dan yuqori bwladi. Bunday ishlar temirchilik,kuyuv va boshqa qator tsexlarda bajariladi. Harorat, nisbiy namlik va Havo Harakatining tezligi risoladagi va ywl qwyilishi mumkin bwlgan miqdorlar kwrinishida normalanadi. Risoladagi miqdorlar deganda odamga uzoq muddat va muntazam tasir qilganda tashqi muHitga moslashuv reaktsiyalarini kuchaytirmasdan organizmning normal faoliyatini va issiklik Holatini saqlashini taminlaydigan miqroiqlim kwrsatgichlarining yiqindisi tushunilib,ular issiqlik sezish mwtadilligini vujudga keltiradiva ish qobiliyatini yuksaltirish uchun shart-sharoit Hisoblanadi. Ywl qwyilishi mumkin bwlgan mikroiqlim sharoitlari-organizmning faoliyatini va issiqlik Holatdagi wzgarishlarini,fiziologik moslanish imkoniyatlaridan chetga chiqmaydigan tashqi muHitga moslashish reaktsiyalarining kuchayishini bartaraf etadigan va tez normaga soladigan mikroiqlim kwrsatgichlarining yig’indisidir. Bunda sog’liq uchun xatarli Holatlar vujudga kelmaydi,biroq nomwtadil issiqlik sezgilari, kafiyatning ёmonlashuvi va ish qobiliyatining pasayishi kuzatilishi mumkin. 1,2,3 jadvalarda mikroiqlimning risoladagi va ywl qwyilishi mumkin bwlgan normalari keltirilgan. Doimiy ishlarda 1-jadvalda keltirilgan miqdorlar taminlanishi lozim, ular Havoni mutadillashtirishda Ham majburiydir. Biroq qator Hollarda, masalan issiqlik kwp ajralib chiqadigan ёki isitiladigan xonalarining Hajmi katta metallurgiya, mashinasozlik va boshqa zavodlarda ywl qwyiladigan normalarga (1,2 jadval) asoslanishi mumkin, biroq
8 1-Jadval İshlab chiqarish xonalari ish xonasidagi Havoning Harorati,nisbiy namligi va Harakat tezligining risoladagi normalari.
Yil fasli İsh
kategoriyalari Havoning Harorati, o S Nisbiy namligi
Harakat tezligi
Sovuq Engil - 1 20 – 23
60 - 30 0,2
Wrtacha og’irlikdagi-11 a
60 - 40 0,2
Wrtacha og’irlikdagi-11 b
60 - 40 0,3
Og’ir-111 16 – 18
60 - 40 0,3
İliq davr Engil-1
20 – 25 60 - 40
0,2 Wrtacha og’irlikdagi-11 a
21 – 23 60 - 40
0,3 Wrtacha og’irlikdagi-11 b
20 –22 60 - 40
0,4
Og’ir-11 18 – 21 60 - 40
0,5 İssiq
Engil-1 20 – 30
60 - 40 0,3
Wrtacha og’irlikdagi-11 a
60 - 40 0,4 - 0,5 Wrtacha og’irlikdagi-11 b
60 - 40 0,5 - 0,7
Og’ir - 111 20 – 30 60 - 40
0,5 - 1,0
2-Jadval Yilning sovuq va iliq davrida ishlab chiqarish xonalari Harorati,nisbiy namligi va Havo Harakati tezligining ywl qwyiladigan normalari
İsh
kategoriyalari Havo
Harorati, o S Nisbiy namligi
Harakat tezligi
Tashqaridagi Havo Harorati, o S
19 - 25 75
0,2 15 - 30
Wrtacha og’irlikdagi 11 a
75 0,2
15 - 30 Wrtacha
og’irlikdagi -11 b
15 - 21 75
0,4 15 - 30
Og’ir - 111 13 - 19
75 0,5
15 - 30
meHnat va dam olish rejimlariga qwyiladigan gigienik talablarga,organizmning issiqlab ketishi va sovuq qotishini oldini olishga qaratilgan barcha vositalaridan foydalanishga Ham amal qilish zarur. Normalarda organizmning tashqi muHitga moslashish faqat tashqi sharoitlarga emas,balki meHnatning og’ir-engilligiga bog’liq Holda wzgarib turadigan issiqlik Hosil qilishi miqdoriga aloqadorligi Ham Hisobga olinadi. Shunga kwra engil ishlarda,wrtacha og’irlikdagi va og’ir ishlarga qaraganda,Havoning birmuncha yuqori Harotlarda va Harakatining birmuncha kam tezlikda bwlishi qabul qilingan. Ywl qwyilishi mumkin bwlgan normalar yilning sovuq va bir mavsumdan ikkinchisiga wtish davrlarida (tashqi Havoning) wrtacha kunnalik Harorati-10 o S dan yuqori (ёki muvofiq Holda past) doimiy ish joylaridan tashqarida (I-jadval) birmuncha katta raqamlarda wzgarib turishi,yilning issiq paytida esa (2-jadval) tsexlar Havosining oshgan Harorati (ayniqsa Wrta Osiё sharoitida va 9 issiqlik ajralib chiqishi mumkin bwlgan tsexlarda)issiqlikning aniq ortiqcha bwlishini kwzda tutadi. Bu tashqi muHitining issiq bwlishi bilan birga katta miqdordagi issiqlikni ywqotishni qiyinligi bilan bog’liq. Biroq bu Holda Ham normalar ywl qwysa bwladigan maksimumni chegaralaydi (ammo Wrta Osiё shiroatini uchun emas). İssiqlik ajralishi yuqori bwlgan tsexlarda Havoning Harakat tezligi Ham birmuncha ortiqcha belgilanadi. GOST12-I.005-76 da xonalarning katta kichikligi,issiqlik va namlik ajratilshning birga uchrashi, doimiy Harorat ёki Harorat va namlik kabilarni suniy usulda tutib turish sharoitlarini Hisobga oladigan qator qwshimcha tavsiyalar va aniqliklar Hkm mavjud. Kwrsatib wtilgan normalarga qwshimcha qilib,SN-245-71 da baёn etilganidek,ish joylarida issiqlikning nurlanish intensivligi 300 kkal.m 2 dan yuqori bwlganda albatta Havo dushlari qurilishi zarur ekanligini nazarda tutish lozim. Bunda beriladigan Havo Harorati va Harakat tezligi yil fasliga,ish kategoriyasi va issiqlik nurlarining kwp-kamligiga bog’lik. İsh nechog’lik og’ir bwlsa,Harorat shunchalik past va Havo Harakati yuqori bwladi.
10 3 - maruza Download 455.44 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|