«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

183 
kredit, narx-navo, investitsiya siyosati orqali bu jarayonni boshqarib yoki tartibga 

solib boradi.

Xorijiy mamlakatlarda, ayniqsa, Yevropada ishlab chiqarishni joylashtirish 
nazariyasi bozor iqtisodiyotiga mos ravishda yaratilgan va amaliyotda sinalgan.
Masalan, ―shtandort‖ nazariyasi doirasidagi aglomeratsion qulaylik yoki 
samaradorlik omili ham juda murakkab bo‗lib, u o‗zida ishlab chiqarishni ijtimoiy
tashkil etilishining barcha shakllarini va xususan, kooperatsiya va ixtisoslashuvni 
uyg‗unlashtirilgan holda aks ettiradi. Qolaversa, ishlab chiqarish aglomeratsiyasi
bu korxonalarni ma‘lum bir nuqta yoki joyda to‗planishi, mujassamlashuvi hamdir. 
U, ayni paytda, infrastruktura omilini o‗ziga singdiradi, chunki infrastruktura
jihatdan ta‘minlanganlik hududlarning investitsiya jalb qilish qobiliyatini 
(jozibadorligini) kuchaytiradi.
―Shtandort‖ nazariyasi mamlakatni industriyalashning dastlabki bosqichlariga 
juda qo‗l keladi. U hududning iqtisodiy jihatdan uncha rivojlanmagan sharoitida
barcha uchun va hamma vaqt kerak bo‗lgan mahsulotlarni ishlab chiqarmaydigan 
noyob sanoat tarmoqlariga taalluqlidir. Hududning iqtisodiy zichligi, uning
murakkablashib va rivojlanib borishi bilan ishlab chiqarishni geografik tashkil 
etishda boshqa g‗oya va omillardan foydalanishga to‗g‗ri keladi. Chunonchi,
hamma uchun har doim lozim bo‗lgan mahsulotlar, aholiga maishiy xizmat 
ko‗rsatish tarmoqlari turli yiriklikdagi va turli funksiyali markazlarda
pog‗onasimon yoki iyerarxiyali joylashtiriladi (bu borada V.Kristallerning 
―markaziy o‗rinlar‖ g‗oyasi katta ahamiyat kasb etadi).
Mujassamlashuv 
yoki
ishlab

chiqarishning

to‗planishi, 
yig‗ilishi
iqtisodiyotning barcha tarmoqlariga tegishlidir. Ammo geografik jihatdan u eng 
avvalo, sanoat, qishloq xo‗jaligi va transport, ya‘ni moddiy sohalarda yaqqol
namoyon bo‗ladi. Qolaversa, iqtisodiy geografiya fanining obyektini, aynan, shu 
tarmoqlarning hududiy tashkil etilishi, ularning joylashish xususiyatlari belgilab

---

---