«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

= D

· L

Bu yerda, 

L
↑↓

= yuk aylanmasi;

D = yuk tashish masofasi; 

L = umumiy tashilgan yuk miqdori. 

Yuk aylanmasi, ayniqsa, yuk tashish hajmi katta bo‘lgan transport 
tarmoqlarida katta bo‘ladi. Quruqlikda yuk tashish hajmi bo‘yicha temiryo‘l
transporti eng katta ulushga ega bo‘lsa-da, jahonda yuk tashish aylanmasida dengiz 
transportining o‘rni va ahamiyati yuqoridir (8-jadval).
8-jadval 


Transport turlari bo‟yicha xalqaro yuk aylanmasi

9

9
Jadvaldagi 2015-yil bo‘yicha ma‘lumotlar internet ma‘lumotlari asosida mualliflar tomonidan shakllantiilgan 

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

488 


Manba:
Абдуллаев О. Иқтисодий география ва экология. -Наманган, 2002. [239 б]
Yuk tashishdagi transport turlari nisbati xo‘jalik tarmoqlaridagi yuklar 

tarkibi va ishlab chiqarishning hududiy konsentratsiyasini ifodalaydi. Hozirgi

vaqtda jahonda yangicha holat, keskin rivojlanishlar kuzatilayotgani bois jahon 
yuk aylanmasi ham ayrim turlar bo‘yicha biroz o‘zgargan (14-rasm).

№

Transport 

turlari 

1950 

1970 

1980 

1995 

2015 

mlrd 

t/km 

% 

mlrd 

t/km 

% 

mlrd 

t/km 

% 

mlrd 

t/km 

% 

mlrd 

t/km 

% 
1
Dengiz 

transporti

3570 51,9 18145 62,7 32164 67,5 29015 62,1 38530 62,0 
2
Temiryo‘l 

transporti

2120 30,8 
5470
18,9

6909
14,5

5607
12,0

9943
16,0

3
Quvur

transporti

289

4,1
2113

7,3
4050

8,5
5981

12,8
6836

11,0
4

Avtomobil 

transporti

516

7,5
2315

8,0
3288

6,9
4813

10,3
4972

8,0
5

Havo 

transporti

7
0,1 

29
0,1

48
0,1

52
0,1

1243
2,0

6
Ichki suv 

transporti
385

5,6
868

3,0
1191

2,5
1262

2,7
621

1,0

Jami: 

6887 100 28940 100 47650 100 46730 100 62145 

100 

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

489 


14-rasm.
Dunyo bo'yicha yuk tashishda ayrim transport turlarining ulushi 

Yuk tashish aylanmasidan kelib chiqqan holda, transportning bajargan ishini 

ham baholash mumkin, ya‘ni transportning ishi – bu qancha yukni necha kilometr

masofaga tashilgani bilan ifodalanadigan miqdordir.

№

_

177. 

2017-yilda O‘zbekiston havo transportida 30 892 tonna yuk 

tashilgan. Havo transportida yuk tashishning o‘rtacha masofasi 5079 km bo‘lsa, 

havo transportining yuk aylanmasini aniqlang. 

Yechish:
Bunda yuk aylanmasi quyidagicha hisoblanadi: 
1) havo transportida tashilgan yuk miqdori aniqlanadi – 30 892 tonna;
2) havo transportida yuk tashishning o‘rtacha masofasi aniqlanadi – 5 079 km; 
3) yuk aylanmasini hisoblash formulasidan foydalanib, hisoblash amalga
oshiriladi: