«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

122 
oxiri XX asr boshlarida dunyo iqtisodiy jihatdan ham ta‘sir mintaqalariga bo‗lib 

olindi. Iqtisodiy jihati-dan rivojlangan mamlakatlar AQSh, Yevropa mamlakatlari

bo‗lsa, Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi, Avstraliya va Okeaniya mustamlaka va 
qaram hududlar bo‗lib qoldi.
Ayni vaqtda, bu hududlar rivojlangan mamlakatlarning agrar xomashyo 
rayoniga aylandi. Bu mamlakatlar oziq-ovqat, qishloq xo‗jalik mahsulotlari
yetkazib berishdan tashqari arzon ishchi kuchi yetkazib beradigan rayon va tayyor 
mahsulotlar sotiladigan bozor ham edi. Bir qator mamlakatlarda qishloq xo‗jalik
ixtisoslashuvi monokulturaga (yakka hokimlikka) asoslanib qoldi. Shuningdek, 
Kanada, Argentina, Avstraliya, Yangi Zellandiya, JAR mamlakatlari ham oziq-
ovqat, xomashyo yetkazib beruvchi mintaqaga aylanadi. 
XX asrning 20-90-yillari va XXI asr bo‗sag‗asida dunyo siyosiy kartasi va
jahon xo‗jaligida muhim miqdor va sifat o‗zgarishlari yuz berganligi bilan ajralib 
turadi. Dunyo siyosiy kartasidagi o‗zgarishlar:
a) 1917-yil Rossiyada oktabr to‗ntarishi bilan bog‗liq jahonning ikki ijtimoiy-
iqtisodiy tuzumga bo‗lib yuborilishi;
b) 1939-1945-yillardagi Ikkinchi jahon urushi oqibatida Yevropa siyosiy 
kartasida Germaniyaning uchga (GFR, GDR va G‗arbiy Berlin) bo‗linishi; Sharqiy
Yevropada xalq demokratiyasi shaklidagi davlatlarning (PXR, ChSSR, VXR, RSR, 
BXR, YuSFR, AXDR, GDR, Osiyoda – XXR, KXDR, VXSR) Lotin Amerikasida
esa 1959-yili Kuba, 1970-yil o‗rtalaridan LXDR ning yuzaga kelishi; 
v) XX asr 50-yillari o‗rtalaridan mustamlaka va qaram hududlarda mustaqillik
uchun kurashning kuchayishi oqibatida Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi, 
Okeaniya hududida 120 dan ortiq mustaqil davlatlarning yuzaga kelishi va
taraqqiyot yo‗liga kirishi; bu mamlakatlarning dunyo siyosiy kartasida umumiy 
nom bilan ―rivojlanayotgan mamlakatlar‖ deb yuritilishi;

---

---