«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

138 
Qishloq xo‗jaligi makroiqtisodiy tarmoq sifatida, asosan, ikki katta sohadan, 

ya‘ni dehqonchilik va chorvachilikdan tashkil topgan. Jahon qishloq xo‗jaligida

dehqonchilik oldinda turadi. Biroq, shunday bo‗lsa-da, dehqonchilik va umuman, 
qishloq xo‗jaligida tarmoqlarning turlanishi sanoatga nisbatan sustroq bormoqda.
Ayni vaqtda qishloq xo‗jaligidagi ayrim yangi yo‗nalishlar – broller 
parrandachiligi, teplitsa (issiqxona) xo‗jaligi, sut va go‗sht fabrikalari o‗zlarining
tashkil qilinishiga qarab ko‗proq industrial sohaga yaqin turadi. 
So‗nggi yillarda ba‘zi bir mahsulotlarning yetishtirilishi (pomidor, bodring,
ziravorlar va b.) mavsumiy xususiyatini yo‗qotib bormoqda. Masalan, Toshkent 
bozorlarida bunday mahsulotlar deyarli yil davomida mavjud. Albatta, bu o‗rinda
―geografik konveyr‖ning roli ham bor. Chunki yuqoridagi qishloq xo‗jalik 
mahsulotlarini yetkazib turish turli hududlarda, ularning agroiqlimiy sharoitlaridan
kelib chiqqan holda, navbatma-navbat amalga oshiriladi. 
Yana shuni qayd etish joizki, ayrim qishloq xo‗jaligi mevalarining
geografiyasi tobora kengayib bormoqda. Chunonchi, anjir, anor va, ayniqsa, xurmo 
faqat alohida, subtropik rayonlarning mevasi bo‗libgina qolmay, ular endigi
sharoitda ko‗pgina hududlarda yetishtirilmoqda. 
Qishloq xo‗jaligi tarmoqlarini joylashtirishga tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy
omillar ta‘sir ko‗rsatadi. Tabiiy komponentlar ichida, eng avvallo, iqlim, suv va 
tuproq, ya‘ni agroiqlimiy resurslarning ahamiyati katta. Iqlim sharoitlari, harorat,
yer osti va yer usti suvlari, tuproq xususiyatlari qishloq xo‗jaligining tarmoqlar va 
hududiy tarkibini ko‗p jihatdan belgilab beradi.
Foydali harorat, ya‘ni yig‗indisi yil davomidagi sutka haroratining +100°C 
dan yuqorisi va ijobiy harorat yig‗indisi (erta bahordan to kech kuzgacha ijobiy
haroratning yig‗indisi) o‗simliklarning pishib yetishi uchun talab qilinadigan 
vegetatsiya davrini shakllantiradi. Masalan, paxta uchun birinchi ko‗rsatkich eng
kamida +2000°C, ikkinchisi +4000°C bo‗lishi kerak. 

---

---