Nukus davlat pedagogika instituti

WZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA`LIM VAZIRLIGI
NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
TABIYaTShUNOSLIK FAKUL`TETI

«KIMYo VA EKOLOGIYa» kafedrasi

FANIDAN MA`RUZALAR MATNI

Tuzgan:

Kaipbergenov A.

Erekeeva.A.
NUKUS - 2010y


MAVZU : KIMYoVIY TEXNOLOGIYa FANINING
UMUMIY VAZIFALARI.


REJA :
1. Texnologiya fani xakida umumiy tushuncha.

2. 
   Texnologiya fanining bulimlari
   
3. 
   Ishlab chikarish usuli,
   
4. 
   Texnologik sistema va texnologik sxema,
   
5. 
   Kimeviy reaktorlar.
   

6. Texnologiya fanining mamlakatimizdagi rivoji.
7. Uzbekistondagi kimyoviy sanoat korxonalari xakida ma`lumot.

TAYaNCh IBORALAR:

Texnologiya,mexanik texnologiya, kimyoviy texnologiya, texnologik sistema, texnologik sxema, reaktorlar.

Texnologiya suzi ikki suzdan iborat bulib, "texnik" - xunar, "logos" - fan, xunar xakidagi fan demakdir. U 1772 yilda fanga kiritilgan.

Texnologiya - bu tabiiy xom ashyodan sanoat maxsulotlari ishlab chikarish usullarini urganuvchi fandir. Ishlab chikarish usuli deganda xom ashyodan to tayyor maxsulot olingunga kadar sodir buladigan barcha jaraenlar yigindisi tushuniladi. Xom ashyodan tayyor maxsulot ishlab chikaradigan mashina va apparatlar yigindisi texnologik sistema deyiladi. Mana shu maxsus mashina va apparatlarda yuz beradigan jaraenlarning grafik tasviri texnologik sxema deyiladi.
Xar bir apparatda bir emas, balki bir nechta jarayonlar sodir bulishi mumkin. Reaktorlar deb ataluvchi kimyoviy apparatlarda bir vaktning uzida bir nechta jarayonlar sodir buladi, ya`ni gidravlik, issiklik, diffuzion va kimyoviy jarayonlar.
Texnologiya mexanik va kimyoviy texnologiyaga bulinadi.
Mexanik texnologiyada materiallarning fakat fizik xossalari va tashki kurinishlarigina uzgaruvchi jarayonlar urganiladi.
Kimyoviy texnologiyada esa materiallarning ichki tuzilishlari va xossalari uzgaruvchi jarayonlar urganiladi. Kimyoviy texnologiya kimyoviy reaktsiyalar ishtirokida maxsulotlar ishlab chikarishning jarayon va usullarini urganadi.
Xozirgi kunda kimyo maxsulotlari kullanilmaydigan biron - bir soxa yuk desa buladi. Fan va texnikaning dolzarb yunalishlari bulgan biologiya, tibbiyot, fizika, elektrotexnika, mashinasozlik, kurilish soxalari va kishlok xujaligi rivojlanishini kimyosiz tasavvur etib bulmaydi.
Xozirgi kunda Respublikamizda 20dan ortik kimyo korxonalari mavjud bulib, turli moddalar - mineral ugitlar, sul`fat kislota, usimliklarni ximoya kilish vositalari, plastmassalar, sintetik smolalar, tsement, sun`iy va sintetik tolalar, lak-buyoklar va boshka bir kator maxsulotlar ishlab chikariladi. Masalan: Respublikamizdagi eng yirik kimyo korxonalaridan xisoblangan Chirchikdagi "Elektrokimyo sanoati", Navoiydagi "Navoiazot", Fargonadagi "Azot" ishlab chikarish birlashmalarining maxsulotlari ammiakli selitra, karbamid, ammoniy sul`fat kabi azotli ugitlarni tashkil etadi. Olmalik va Samarkand kimyo korxonalarida kompleks ugit xisoblangan ammofos, Navoi elektrokimyo zavodida turli pestitsidlar,"Fargona azot" ishlab chikarish birlashmasida xlorat magniyli defoliant ishlab chikarilmokda.
Kimyoning organik, anorganik, fizik va boshka tarmoklarini rivojlantirishda uzlarini katta xissalarini kushdilar. Uzbyokiston kimyo fani va sanoatining rivojlanishida Ulug Vatan urushi yillarida bu erga kuchib kelgan sanoat korxonalari, Moskva kimyo texnologiya instituti, Xar`kov kimyo instituti, L.Ya. Karpov nomidagi fizik - kimyo instituti, kimyo sanoati va loyixalash institutining bulimlari va laboratoriyalarining xissasi katta buldi. Bu yillarda Uzbyokiston kimyogarlari sobik Ittifokning yirik olimlari - akademiklar I.A.Kablukov, V.A.Korgin, M.M.Dubinin, I.P.Losev va boshkalar bilan xamkorlikda ilmiy izlanishlar olib bordilar. Respublikamizda dastlab 1933 yili kimyo instituti tashkil etildi. Kimyo instituti laboratoriyalari asosida keyinchalik ilmiy tadkikot markazlari - usimlik moddalari kimyosi, paxta tsellyulozasi kimyosi va texnologiyasi, Urta Osiyo neftni kayta ishlash sanoati biorganik kimyo, polimerlar kimyosi va fizikasi, ugitlar institutlari tashkil etildi. Uzbyokistonda kimyo sanotining rivojlanishida juda kup olimlarning xizmatlari katta bulib, ularning Uzbyokiston Fanlar Akademiyasining xakikiy a`zolari O.S.Sodikov,S.Yu.Yunusov, X.U.Usmonov, M.N.Nabiev, K.S.Axmedovlar yaratgan maktablar aloxida axamiyatga ega.
Xozirgi kunda kimyo texnologiyasi fani oldida bir kator dolzarb muammolar turibdiki, ular katoriga kuyidagi yunalishlarini kiritish mumkin, masalan:
- yangi instruktsion va funktsional organik va anorganik materiallar (polimerlar, kompozitsion, keramik va x.) , elastomerlar, sun`iy va sintetik tolalar, ularni korroziya va emirilishidan saklash usullari.
- yangi yukori samarali kimyoviy texnologik jarayonlari,masalan, katalitik, elektrokimyoviy jarayonlar, kimyoviy reaktsiyalarni yukori va fizik metodlari yordamida tezlatish :
Uzbyokistonda kimyoning rivojlanish tarixi 1920 yilda Toshkent Davlat Dorilfununining tashkil etilishi bilan uzviy boglikdir. Professorlar S.N.Naumov, M.I.Prozin, E.V. Rakovskiy kabilar respublikamizda
- mineral xom ashyolar, neft`, gaz va kattik yokilgi, moddalarni chukur va kompleks kimyoviy kayta ishlash bilan boglik bulgan yangi jarayonlar:
- kimyoviy analizning yangi instrumental usullari, kimyoviy jarayonlar xamda materiallar va buyumlar xossalari diagnostikasi: - kimyoviy energetika, yangi kimyoviy tok manbalarini va energiyani boshka xolatga utkazish tizimlarini yaratish:
- kimyoviy texnologik jarayonlarning xavfsizligini va atrof - muxitni muxofaza kilish:
- kimyoviy informatika:
Respublikamiz kimyogarlari oldida xali uz echimini kutayotgan ulkan muammolar turibdi. Bu muammolar jumlasiga kam tarkalgan va noyob usullarni yaratish, sanoat va kishlok xujaligi chikindilarini kayta ishlash natijasida xalk xujaligi uchun muxim bulgan materiallar olish, chikindisiz va kam energiya talab kiladigan texnologik jarayonlarni ishlab chikish, atrof - muxit va inson salomatligi uchun zararsiz xamda kam mikdorda sarflanadigan usimliklarni ximoya kilishning kimyoviy vositalarini yaratish, sanoat okava suvlarini tozalash uchun samarali sirt aktiv birikmalar tanlash, tegishli xossalarga ega bulgan kompozitsion, konstruktiv yangi materiallar va elektr utkazuvchan polimerlar olish, xalk salomatligi uchun zarur bulgan dori - darmonlar yaratish kabilarni kiritish mumkin.

SAVOL VA TOPShIRIKLAR:

1. Texnologiya suzi kanday ma`noni anglatadi?
2.Texnologiya fani nimani urganadi?

3. 
   Texnologiya fani kanday bulimlarga bulinadi?
   
4. 
   Texnologik sistema nima?
   

5. Texnologik sxema nima?
6. Reaktorlar nima va ular kanday vazifani bajaradi?
7. Xozirgi kunda Uzbyokistonda faoliyat kursataetgan kanday kimyoviy korxonalarni bilasiz?