Nukus davlat pedagogika instituti

Roman tsement.
Bu tsement tarkibida kal`tsiy silikat va alyuminatlar (gil) kuprok bulgan magnezial mergellardan iborat tog jinslarini yoki oxakni 300-1000 <sup>0</sup>Sda pishirib, sungra maydalab tuyish yuli bilan tayyorlanadi.
Pishirishda moddalar suyuklanib, bir-biriga yopishib kolmasligi zarur. Bu xom ashyoni pishirish natijasida tarkibida erkin oxak bulmagan gidravlik maxsulotlar kal`tsiy silikat 2CaO Si₂ , alyuminat CaO *Al₂O₃ va ferrit CaO Fe₂O₃ xosil buladi.
Romantsementning kotishi tarkibidagi shu minerallarning gidratlanishiga asoslangan. Romantsementdan kurilmalar uchun beton tayyorlashda shuningdek, suvash ishlarida foydalaniladi.
Bu tsement unchalk mustaxkam bulmaganidan, temir-beton kurilmalarida ishlatilmaydi. Romantsement asosan maxalliy kurilishlarga muljallangan.
Portland tsement.
Bu tsement silikat sanoatining eng muxim maxsulotlaridan biridir. Xozirgi vaktda portlantsement olish uchun ogirlik jixatidan uch xissa oxaktosh va bir xissa gil kukunlarining xul yoki kuruk aralashmasi 1450 ⁰S gacha kizdirilib kovushtiriladi. Buning uchun uzunligi 40-185 metr va diametri 3-3,5 metr bulgan pulat tsilindrdan yasalgan maxsus pechlardan foydalaniladi. Bu pechlar kiya urnatilgan bulib uz atrofida aylana oladi. Pechning yukori tomonidan shlak solinadi, pastki tomonidan esa kumir changi yoki tabiiy gaz alangasi yuboriladi (pech karshi okim printsipida ishlaydi). Natijada tsement klinkeri deb ataluvchi mayda (4-20 mm.li) donalar xolidagi massa xosil buladi. Bu massa pechning pastki kismidan chikarib olinadi. Xosil bulgan klinkerga ozrok (1,5-5% gips) CaSO₄ *2H₂O kushib maydalab, portland (silikat) tsement olinadi.
Portlandtsementga gil tuprokdan tashkari, ozrok temir birikmalari xam aralashgan buladi. Aralashma tarkibidagi gil umuman olganda kislotali oksidlar SIO₂, AI₂O₃ va Fe₂O₃ manbaidir. Ammo tabiatda ba`zi joylarda, masalan Novorossiysk atrofidagi toglarda oxaktosh, tuprok jinslari, mergellar xam uchraydi. Bu jinslar uz tarkibi jixatidan tsement korishmasiga juda uxshaydi. Klinker tayyorlash uchun gil tuprok bilan oxaktoshdan tashkari, ba`zan, tugrilovchi kushilmalar xam ishlatiladi. Bunday kushilmalar sifatida serkum, tuprokli moddalar (trepel`, diatomit) temir oksidlari etishmaganda esa temir kalchedani kuyundisi va temir rudalari ishlatiladi.
Portlandtsementning ishlatilishi. Portlandtsement kurilishda, er osti, er usti, suv osti inshoatlarini kurishda beton va temir-beton yigma konstruktsiyalar tayyorlashda boglovchi modda sifatida ishlatiladi.
Bunda unga ogirlik jixatdan bir necha xissa ortik kum kushib tsement korishmasi tayyorlanadi. Bu korishma shagal va tosh bilan aralashtirilganda beton, beton aralashmasiga temir armatura kuyilganda esa temir-beton xosil buladi.