Nukus davlat pedagogika instituti

MAVZU: TsEMENT IShLAB ChIKARISh.


REJA:
1.Tsement xakida umumiy tushuncha.
2.Tsementning tkrlari.
3.Tsement ishlab chikarishda foydalaniladigan xom ashelar.
TAYaNCh IBORALAR

Tsement, tsement klinkeri, romantsement, portlandtsement, putsolon tsement, shlakli tsement, kislotaga chidamli tsement, kengayuvchi tsement.

Silikat sanoatining muxim materiallaridan biri tsementdir.

Tsement gilni oxaktosh bilan kushib, to kovushib kolguncha kuydirish orkali xosil kilinadi. Buning uchun ular avval kuruk yoki nam xolda yaxshilab aralashtirib olinadi, keyin kizdiriladi.
Bunda Sa SO₃ SaO+SO₂ sodir buladi, SaO esa gil bilan reaktsiyaga kirishib, Sa silikat va Sa alyuminatlarni xosil kiladi.
Tsement korishmasi aylanib turadigan maxsus tsilindrik pechlarda kuydiriladi. Pech` kalin pulatdan tayyorlangan bulib, uning uzunligi 40-150 metr, diametri 2,5-3,5 metrgacha bulgan katta trubadan iborat. Bu truba biroz kiya urnatiladi. Uning ich tomoniga utga chidamli material kiritiladi. Pechning birinchi boshidan tsement korishmasi, ikkinchi tomonidan esa tabiiy gaz alangasi purkaladi. Truba sekin aylanganligi uchun tsement aralashmasi sekin alanga tomon siljiydi. Pechning pastki boshidan tsement klinkeri deb ataladigan mayda donalar chikadi. Uni tuyilib, yashil kulrang kukunga aylantiriladi. Bu kukun silikat tsement yoki portland tsement deb ataladi. Undan tashkari gil tuprokli tsement va kislotaga chidamli tsementlar xam ishlab chikarilmokda.
Gil tuprokli tsement boksit (tabiiy Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>) bilan oxaktosh aralashmasini suyuklantirish yuli bilan olinadi. Bu aralashma shaxta pechlarida va maxsus elektropechlarda suyuklantiriladi.
Gil tuprokli tsementda silikat tsementga nisbatan CaO xam, AI<sub>2</sub>O<sub>3</sub> xam kup buladi. Uning tarkibi taxminan kuyidagicha buladi:
40% Ca O , 10% SIO<sub>2</sub> ,50 % AI<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
U silikat tsementga nisbatan tezrok kotadi va bardoshlirok. Shu bilan birga kimmat xam bulib, kurilishda fakat maxsus joylarda ishlatiladi.
Kislotaga chidamli tsement juda maydalangan kvarts kumi bilan katta sirtga ega bulgan aktiv kum tuprok modda aralashmasidir. Aktiv modda sifatida SIO<sub>2</sub> ishlatiladi. Bu aralashmaga Na silikat eritmasi kushilgandan keyin plastik butka xosil buladi. Bu butka mustaxkam massaga aylanadi va HF dan boshka barcha kislotalar ta`siriga bardoshli buladi.
Bu tsement kiyoviy apparatlarning ichki tomonini vislotaga chidamli plitalar epishtirish maksadida ishlatiladi.
Gil bilan oxak aylanib turuvchi maxsus pechlarda pishiriladi. Xosil kilingan maxsulot tegirmonlarda maydalanadi. Ba`zi joylarda tuprok bilan oxakning tayyor aralashmasi bor, bu aralashma mergel` deb ataladi. Ana shu aralashmadan tugridan-tugri tsement tayyorlash mumkin. Tsement CaO, SIO₂ AI₂O₃ , Fe₂O₃ oksidlar aralashmasidan iboratdir, bu aralashmada oksidalrning uzaro mikdoriy nisbati xar bulishi mumkin. Shunga karab, uning sifati xam xar xil buladi. Tsement suvga korilsa tez kotadigan kuyik massa xosil buladi. Tsementning kotishiga sabab shuki, uning tarkibiy kismlari suv bilan reaktsiyaga kirishadi va xosil bulgan modda kristallanadi.
Masalan: 3 CaO* SIO₂ +5H₂Ok Ca₂SIO₄ *4H₂O+Ca(OH)₂
Shagal bilan aralashtirilgan tsement beton deyiladi. Temir (yoki pulat) chiviklar bilan betondan iborat material temir - beton deyiladi.
Kislotaga chidamli tsement kvarts - kremneftoridan iborat bulib, maydalangan kvarts kumi bilan natriy kremneftorit aralashmasini yaxshilab korishtirish yoki shu aralashmani kukun kilib maydalash yuli bilan olinadi. Kvarts kumi urniga andezit yoki boshka minerallarni ishlatish xam mumkin.
Kislotaga chidamli tsement suyuk shishaning suvdagi eritmasiga korilganda juda kattik massa xosil buladi. Bunday tsement kup mineral va organik kislotalar ta`siriga chidaydi. Kislotaga chidamli tsement, granit, andezit kabi kislotaga chidamli mayda va yirik tog jinslari aralashmasi, kislotaga chidamli beton va korishmalar tayyorlashda ishlatiladi. Kislotaga chidamli korishmalar esa kimyo zavodlarida kislotalar saklanadigan idishlarni tayyorlash, shuningdek, temir-betondan va gishtdan kurilgan inshoatlarni suvashda ishlatiladi. Kislotaga chidamli beton suvda puxtaligini yukotadi, ishkorlar ta`sirida esa emiriladi.