Nukus davlat pedagogika instituti

MAVZU: MINERAL UGITLAR, ULARNI IShLAB ChIKARISh.


REJA:
1. Mineral ugitlarning axamiyati va sinflanishi.
2. Fosforli ugitlar ishlab chikarish.
3. Kompleks ugitlar ishlab chikarish.
4. Azotli ugitlar ishlab chikarish.
5. Kaliyli ugitlar ishlab chikarish.

TAYaNCh IBORALAR:

Mineral ugitlar,sinflanishi, fosforli ugitlar,kompleks ugitlar, azotli ugitlar, kaliyli ugitlar.

Mineral ugitlar deganda tarkibida usimliklarning oziklanishi uchun zarur elementlarga ega bulgan tuzlar tushuniladi. Mineral ugitlar kishlok xujaligi maxsulotlaridan yukori xosil olish maksadida tuprokka beriladi. Zamonaviy kishlok xujaligini mineral ugitlarsiz tasavvur kilish kiyin. Ular ta`sirida xosilni 50 % - 60 % gacha kutarish mumkin. Kishlok xujaligida mineral ugitlarning xar yili 100 mln tonnasi ishlatiladi, shuning uchun mineral ugitlar ishlab chikarish kimyo sanoatining yirik tonnali soxasi xisoblanadi.

Mineral ugitlarning sinflanishi kuyidagi belgilarga asoslangan: agrokimyoviy axamiyati, kelib chikishi, tarkibi, fizik- kimyoviy xususiyati (asosan tuprok suvlarida erishi), tuprokka fiziologik ta`siri.
Tarkibiga kura mineral ugitlar Rli, N li, K li, Mg li va boshka turlarga bulinadi. Fakat bitta ozik elementiga ega bulgan ugitlar oddiy ugitlar,ikki yoki undan kuprok elementlarga ega bulgan elementlar kompleks ugitlar deyiladi. Usimliklarning usishi uchun juda kam mikdorda zarur bulgan elementlarga ega bulgan ugitlar mikrougitlar deyiladi. Masalan: borli, marganetsli, misli va boshkalar. Murakkab va aralash ugitlar xam bulib, murakkab ugitlarni kimeviy reaktsiyalar natijasida olinadi. Aralash ugitlar esa oddiy ugitlarni mexanik aralashtirish natijasida olinadi.
Tuprok suyukliklarida erishiga kura suvda eruvchi va tuprok kislotalarida eruvchi ugitlarga bulinadi.
Azotli va kaliyli ugitlar suvda eritilganda ular usimliklar tomonidan oson shimiladi, lekin egin suvlarida yuvilib ketishi mumkin. Kislotalarda eruvchi ugitlarga fosforli ugitlar kiradi. Ular tuprokka kiyinrok surilsa xam tuprokda uzok vakt turadi.
Mineral ugitlar ishlab chikarishda xom ashyo bulib, tabiiy minerallar, kimyo sanoatining chikindilari va yarim maxsulotlari xizmat kiladi. Asosiy xom ashyo bazasi tabiiy mineral xom ashyodir.