Nuraliyeva xafiza otaevna
Download 1.95 Mb. Pdf ko'rish
|
Гигиена дарслик ПДФ
- Bu sahifa navigatsiya:
- IX BOB. HAVO MUHITI VA QUYOSH RADIATSIYASINING AHAMIYATI. 9.1. IQLIM VA OB-HAVONING ODAM ORGANIZMIGA TA’SIRI
Nazorat savollari
1. Antibiotiklar ishlab chiqarishda asosiy texnologik jarayonlarining gigiyenik tasnifi. 2. Antibiotiklarni olish bosqichlariga ta‘rif bering. 3. Antibiotiklar ishlab chiqarishda mehnat sharoitini belgilovchi omillarga ta‘rif bering. 4. Antibiotiklar olinish manbalari. 5. Antibiotiklar ishlab chiqarishda uning organizmga nojo‗ya ta‘siri. 6. Antibiotiklar ishlab chiqaradigan kimyo farmatsevtika korxonalarida profilaktik tadbirlar. 185 IX BOB. HAVO MUHITI VA QUYOSH RADIATSIYASINING AHAMIYATI. 9.1. IQLIM VA OB-HAVONING ODAM ORGANIZMIGA TA’SIRI Iqlim va ob-havoning odam organizmiga ta‘sirini o‗rganish tibbiy-biologik muammolar ichida eng asosiylaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda bu muammo bioklimatologiya nomi bilan ataladi, chunki u faqat kasalliklarning oldini olibgina qolmay, balki ba‘zi bir kasalliklarning zo‗rayib ketmasligining oldini olish uchun ham zaruriy chora-tadbirlarni ishlab chiqadi. Hozirgi zamon fani va texnikasining ilg‗or tajribalaridan foydalanib, koinot sirlarini chuqurroq o‗rgangan holda va bu omillarning ta‘sirini insonning ruhiy holatiga salbiy ta‘sir etmagan holda aholi ongiga singdirib borish katta ahamiyatga egadir. Turli iqlimiy omillarning inson organizmiga ta‘sir etish xususiyatlari turlichadir. O„rmon iqlimi - toza va salqinligi, kichik tezlikdagi havo harakati, nisbatan yuqori namlik bilan ta‘riflanib, organizmga tinchlantiruvchi ta‘sir ko‗rsatadi va yo‗qotilgan kuch-quvvatni tez tiklanishiga yordam beradi. Cho„l iqlimi - havoning quruqligi, yuqori harorat, quyosh radiatsiyasining yuqori jadalligi bilan ta‘riflanib, organizmdan terlash orqali suvni ko‗p ajralishiga sababchi bo‗ladi, buyraklar orqali suv ajralishi kamayadi va buyraklar faoliyati reflektor tarzda yaxshilanadi, shuni hisobga olgan holda cho‗l iqlimidan buyrak kasalliklariga chalingan bemorlarni davolash yaxshi natija beradi. Sahro iqlimi - o‗ta quruq havo, haroratning yuqoriligi asab sistemasiga qo‗zg‗atuvchi ta‘sir ko‗rsatada, keyinchalik og‗ir ruhiy siqilish (depressiya) holatga olib kelishi mumkin. Ayniqsa harorat yuqori bo‗lganda ishtahaning yo‗qolishi, umumiy bo‗shashish holati kuzatiladi. Organizmdan tashqi muhitga issiqlikning uzatilishi asosan terlash orqali bo‗lib, 60% gacha ko‗tariladi. Tog„ iqlimi - odam organizmiga chiniqtiruchi ta‘sir ko‗rsatadi, chunki havo harorati nisbatan past, toza, kecha-kunduz davomida keskin o‗zgarishi, namlik va bosimning pastligi bunga asos bo‗ladi. Tog‗ sharoitida yurak urishi tezlashadi, qon bosimi pasayadi, havodagi kislorodning parsial bosimini pasayishi tufayli, o‗pkaga oqib keladigan qonning miqdori kompensator tarzda ortadi, natijada katta va kichik 186 qon aylanish tizimida qonning qayta taqsimlanishi kuzatiladi. Tog‗ sharoitida quyosh radiatsiyasi tarkibidagi ultrabinafsha nurlarning jadalligi yuqori bo‗lishi, organizmning tetikligini oshiradi, endokrin bezlar faoliyatini yaxshilaydi. Nafas yo‗llaridagi shilliq qavatlardan sekretsiya ajralishi ortadi va balg‗am ko‗chish yaxshilanadi. Shuning uchun tog‗ iqlimi nafas yo‗llari kasalliklariga duchor bo‗lganlar uchun ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi. Ammo, og‗ir yurak-tomir xastaliklariga duchor bo‗lganlarning holati yomonlashishi mumkin, shuning uchun ularga tog‗ havosi tavsiya etilmaydi. Dengiz iqlimi - deyarli o‗zgarmas harorat, toza havo, kuchsiz shabada esishi bilan ta‘riflanib, zaiflashgan organizmning faoliyatini tezroq tiklash maqsadida foydalanish tavsiya etiladi. Biroq hamma dengiz iqlimlari birdek ijobiy ta‘sirga ega emas, chunonchi, Sochi va Krimning dengiz iqlimi asab sistemasini tinchlantiruvchi ta‘sirga; tropik dengiz iqlimi (Kuba) bo‗shashtiruvchi; shimoliy kengliklardagi dengiz iqlimi hayajonga soluvchi ta‘sir ko‗rsatadi. Quyosh nuriga boy, sof va toza dengiz havosi qon ishlab chiqarish faoliyatini tezlashtiradi, qon bosimini pasaytiradi, azot va tuz almashinuvini tezlashtiradi, issiqlik almashinishini orttiradi, ter ajralishini kamaytiradi, siydik ajralishi tezlashadi. Tropik iqlim - yuqori harorat va yuqori namlik sharoitida organizmdan issiqlik ajratilishi qiyinlashadi va organizmning qizishiga sabab bo‗ladi. Qutb iqlimi - past harorat, yuqori darajadagi nisbiy namlik, qutb tuni davrida quyosh radiatsiyasining bo‗lmasligi bilan farqlanadi. Qutb tuni odamni ruhiy siqilish, dilxiralikka olib keladi, uyqusizlikka sabab bo‗ladi, natijada asab sistemasini zo‗riqtiradi. Qutb kunlari esa faoliyat oshadi, kayfiyat yaxshilanadi. Iqlim sharoitlari va ob-havoning o‗zgarishi alohida fasllarga bog‗liq bo‗lgan kasalliklarning qaytalanishi va zo‗riqishiga sabab bo‗lib, bemorning holati yomonlashishi mumkin. Shunday kasalliklarga misol qilib, fasllarga bog‗liq bo‗lgan yuqori nafas yo‗llarining shamollash holatlari, sil kasalligi, revmatizm, o‗tkir diffuzli nefrit kabilarni keltirish mumkin. Havo frontlari (siklonlar)ning ma‘lum bir geografik hududga kirib kelishi bilan bog‗liq bo‗lgan ob-havoning keskin o‗zgarishlari natijasida gipertoniyaga 187 uchragan kasallarda gipertonik krizlar, bosh miya va yurak-tomir ateroskleroziga uchragan bemorlarning ahvoli keskin yomonlashishi natijasida xunuk oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligi bizga ma‘lum, 70% gacha bo‗ladigan kritik vaziyatlar (stenokardiya, miokard infarkti, gipertonik kriz) havo frontining o‗tishiga to‗g‗ri keladi. Odam organizmiga iqlim va ob-havoning ta‘sirini baholash bilan bir qatorda quyosh aktivligi bilan bog‗liq bo‗lgan omilni yoddan chiqarmaslik kerak. Iqlim va ob-havo bilan bog‗liq bo‗lgan omillarni organizmga ta‘sir etuvchi termodinamik omil, ya‘ni harorat, namlik, havo bosimi va shamolning ta‘siri deb tushuntirish mumkin. Biroq tabiatda quyosh aktivligi bilan bog‗liq bo‗lgan boshqa omil ham mavjud. Bu quyosh sathida ro‗y beradigan portlashlar natijasida quyosh sathidan atrof-muhitga tarqaladigan katta hajmdagi korpuskulyar radiatsiya va elektromagnit to‗lqinlardir. Bunday sharoitda meteorologik omillardan farqli o‗laroq elektromagnit maydonlari er yuzasining barcha joylarida bir vaqtda kuzatiladi, lekin turli kengliklarda fasl yoki kunning turli vaqtlarida uning kuchi bir xil bo‗lmasligi mumkin. Iqlimga moslashish deb, odam organizmining unga mos bo‗lmagan yangi iqlim sharoitlariga moslashishiga aytiladi. Iqlimga molashish jarayonida odam organizmi o‗zining doimiy yashash joyidagi muhitga ko‗nikish hosil qiladi va organizmda dinamik steretotip hosil bo‗ladi. Agar organizm yangi iqlim sharoitiga o‗tib qolsa, shakllangan stereotip asta-sekin izdan chiqadi va shu yangi muhit hamda ob-havo sharoitlariga nisbatan yangi stereotip shakllanadi. Iqlimga moslashish jarayoni juda murakkab ijtimoiy-biologik jarayondir. Fiziologiya nuqtaiy-nazaridan iqlimga moslashish deganda, odam organizmida tashqi muhit bilan markaziy asab tizimi orqali, refleks yo‗li bilan o‗rnatiladigan vaqtinchalik va doimiy aloqa hamda uning asosida organizm uchun o‗zaro foydali munosabatni hamda doimiy harakatlanuvchi stereotipning ishlab chiqilishini tushunmoq zarur. Quyosh haroratining bir tekisda tarqalmaganligi tufayli er yuzasida turli xil havo oqimlari vujudga keladi. Bular: passat, musson, siklon va antitsiklonlardir. 188 1. Passat –doimiy va kuchli shimoldan janubga yo‗nalgan havo oqimi. 2. Musson – quruqlikdan dengizga yo‗nalgan havo oqimi. 3. Siklon - ob-havoning buzilishini, havoning bulutlanishini va yog‗ingarchilikning keltirib chiqaradi. 4. Antitsiklon – quruq va ochiq havoni vujudga keltiradi. Download 1.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling