O ' z be k is to n respublik asi oliy va o'rta m a X s u s ta lim V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

Etiopatogenezi. K asallik etiopatogenezi oxirigacha o'rganilm agan. 
Eksfoliativ xeylit patogenezida psixoemotsional holat katta aham iyat kasb 
etadi. Eksfoliativ xeylitning ikkala turida xavotirlanish reaksiyalari, quruq 
turida esa depressiv reaksiya ustunlik qiladi. Ekssudativ turi bilan og'rigan 
bem orlarda vegetativ disfunksiya kuzatilib, ularda sim patikoadrenal ta ’sir 
ustunlik qiladi, quruq turida esa vegetativ asab tizimi o ‘zgarishsiz bo'ladi. 
Eksfoliativ xeylitning kuzatilishida genetik moyillik bo'lishi mumkin, 
b u n g a isb o t ta riq a s id a x e y litn in g o ilav iy k u z a tilish i va y u m shoq 
leykoplakiya bilan uchrashidir.
Tashxisi. Tashxis qo'yishda o'ziga xos ko'rinishi, faqat Kleyn qismini 
jarohatlashi asos bo'ladi.
A k t i n i k
-xeylitning ekssudativ turi. 
M a n g a n o tti x e y liti
oddiy po'rsildoq 
yara, eroziv yarali qizil yugirikning labdagi jarohatiga o'xshaydi.
Eksfoliativ xeylitning ekssudativ turidan farqi: mavsumiyligi, lab qizil 
hoshiyasining barcha yuzasini qoplashi, shish, eroziya va pufakchalar 
hosil bo'lishidir.
O ddiy po'rsildoq yara labda eroziya hosil qiladi, eroziyani kuzatish 
uchun qaloqni k o ‘chirish kifoya, N ikolskiy simptomi m usbat, bosma- 
surtm adan akantolitik hujayra topiladi.
M angonotti xeylitida jaro h at chegaralangan, eroziyali bo'lib kechishi 
bilan farqlanadi.
149

---

Qizil yugirikning eroziyali-yarali turida jarohat o ‘choqli b o iib , kuchli 
rivojlangan eritematoz d o g \ giperkeratoz, eroziya yoki yara hosil b o iib , 
jarohat atrofi chandiq bilan tugaydi. Vud lampasida yoritilsa, kepaklar 
och ko'kim tir nurlanish beradi.
Eksfoliativ quruq xeylit 
a to p ik x e y lit
bilan qiyosiy tashxis qilinadi: 
atop ik xeylitda lab qizil hoshiyasining lab terisiga yaqin qism i, lab 
burchagi, uning teriga o iis h qismi jarohatlanib, lab qizil hoshiyasining 
shilliq p ardag a yaqin qism i jaro h a tla n m a y d i. Asosiy klinik belgi -
lixenizatsiyalardir. Atopik xeylitga qichishish xos, avjlanish davri remissiya 
davrlari bilan tez-tez almashinib turadi, bu holat yil fasllariga b o g iiq .
M e te o r o lo g ik x e y l i t
ning quruq eksfoliativ xeylitdan farqi shuki, u 
m eteorologik sharoitlarinin g salbiy t a ’siriga b o g iiq b o iib , lab qizil 
h o sh iy a sin in g b a rc h a y u z a la ri riv o jla n g a n y a ll ig i a n is h b ilan
jarohatlanadi.
K o n ta k tli a llerg ik x e y litn
ing quruq eksfoliativ xeylitdan farqi eritema 
chegarali b o iib , u t a ’sir ettirilgan sensibilazator o ‘rnida paydo b o ia d i, 
qichishish bezovta etadi. Ja ro h a t, allergiya t a ’siri y o ‘qotilgach qisqa 
davrda tuzaladi.
Davosi. E k sfo lia tiv xeylit b ilan o g ‘rig an b e m o rla rn i d a v o la s h
m urakkab m asala hisoblanadi. D avolash kompleks b o iib , h ar turida 
turli xil b o iad i. Ekssudativ turida trankvilizatorlar: fenazepam 0,0005 g.
1 kunda 3 mahal, Sibazon (seduksen, relanium) 0,0005 g 3 m ahal tayin 
etiladi. Neyroleptiklar: gioridazin (sonapaks) 0,01 g dan kuniga 3 mahal; 
adrenalinblokatorlar: anaprilin (obzidan) 0,01 g dan kuniga 3 m ahal tayin 
etiladi. Ignarefleksoterapiya, ultrafonoforez kortikosteroid m alham lari 
bilan yaxshi naf beradi.
Ekssudativ turida Bukk nurlari 200 rad dan, haftada 2 m ahal, umumiy 
m iqdori 1800 dan 3000 rad gacha. H ar bir m uolajadan a w a l lab qizil 
hoshiyasi yuzasidan qaloqlar olib tashlanadi yoki ular 2 % li borat kislotasi 
eritmasi bilan ivitiladi.
B em orlarda tireotok sik o z aniqlansa, qalqonsim on bez faoliyatini 
susaytiruvchi (tormozlovchi) preparatlar tayinlanadi.
Bemorlar bilan psixoprofilaktik suhbatlar o ‘tkaziladi, bu suhbatlar 
davoga ijobiy ta ’sir k o ‘rsatadi.
150

---

G landulyar xeylit
Glandulyar xeylit lab qizil hoshiyasi, uning o iis h qismida joylashgan 
s o ia k bezlarining giperplaziyasi, giperfunksiyasi, ayrim hollarda esa 
geterotopiyasi tufayli vujudga keladi. 
B irlam chi va ik k ila m c h i g landulyar 
x e y litla r
farqlanadi.
Birlamchi glandulyar xeylit ko ‘proq uchrab, taxminan 3-6 % hollarda 
kuzatiladi. K o‘pincha 40 dan oshgan kishilarda uchraydi. E rkaklarda 
ayollarga nisbatan 2 m arta k o ‘p kuzatiladi.
Klinikasi. Birlamchi glandulyar xeylit tipik k o ‘rinishga ega. Shilliq 
pardaning lab qizil hoshiyasiga o4ish qismida, ayrim hollarda esa qizil 
hoshiya yuzasida qizil nuqtaga o ‘xshash, s o ia k bezlarining kengaygan 
uchi ko ‘rinadi, ulardan s o ia k tomchilari ajralib turadi. Agar teri artib 
q u ritilsa, 20-30 soniyadan so ‘ng s o ia k bezlari chiqaruv naychalari 
uchidan so‘lak tomchilari ajrala boshlaydi, s o ia k tomchilari, shudringga 
o ‘xshab lab yuzasida jo y la sh a d i. K am h o lla rd a s o i a k bezlarining 
kengaygan uchlari m ayda to ‘g ‘nog‘ich uchidek kattalikda b o iib , bez 
to ‘qim alarining gipertrofiyasi tufayli hosil b o ia d i. Ayrim hollarda esa 
s o ia k bezlari chiqaruv naychalari ltrofida leykoplakiya o ‘choqlari hosil 
b o ia d i. Ba’zan lab shilliq pardasi qizil hoshiyasi chegarali muguzlanadi.
G landulyar xeylit bilan og‘rigan bemorlar labi doimiy namlanib, shu 
sabab yoriqlar, eroziyalar, kam hollarda esa turli xil rak oldi kasalliklari 
vujudga kelishi mumkin.
Ikkilam chi glandulyar xeylit turli xil surunkali y a llig ia n ish bilan 
kechuvchi kasalliklar natijasida vujudga keladi: qizil yassi temiratki, qizil 
yugirik va boshqalar.
T a x m in q ilin is h ic h a , ja r a y o n bez t o ‘q im a sin i t a ’sirla b , bezni 
giperplaziya va gipertrofiyaga uchratadi. Bunday hollarda asosiy kasal­
likning klinik ko'rinishi bilan birga, labda s o ia k bezlarining kengaygan 
chiqaruvchi teshiklari kuzatilib, ulardan s o ia k tomchilari ajralib turadi. 
G landulyar xeylit tashxisi qiyinchilik tug'dirm aydi.
Prognozi. Xushfe’lli, ammo rak kasalligiga o ‘tishi mumkin.