O ' z be k is to n respublik asi oliy va o'rta m a X s u s ta lim V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

Klinikasi. K o ‘p shaklli ekssudativ eritemaning infeksion allergik turi 
o d atd a o ‘tk ir b o sh lanib, bosh og‘rig ‘i, holsizlik, k o ‘pincha tom oq, 
bo ‘g‘im va m ushaklar og ‘rig‘i bilan boshlanadi va 1-2 kundan so‘ng 
terida, o g lz shilliq pardasi, lab, ja g ‘ a ’zolarida bir necha kun m obaynida 
toshma toshadi. Toshm alar faqat shilliq p ardalarda toshishi mumkin. 
Og'iz shilliq pardasi uchdan bir qism bemorlarda jarohatlanadi va bu 5 % 
bemorlardagina kuzatiladi. Toshm alar toshib b o lg ac h , 2-5 kundan so‘ng 
umumiy o‘zgarishlar yo4qoladi, harorat k o ltarilishi, holsizlik 2-3 hafta 
davom etishi m umkin.
Terida shishgan, aniq chegarali d og‘lar yoki yassi, pushti-qizglsh
rangli tugunchalar hosil b o ia d i. Ular tezda o ‘sib, 2-3 tiyin kattaligiga 
yetadi. Toshm alar m arkazi cho‘kib, ko‘kimtir tus oladi, atrofi esa pushti- 
qizg‘ish tusini saqlaydi. T oshm alar m ark azidan pufak hosil b o lis h i 
mumkin, ular seroz suyuqlik saqlaydi va baliq k o ‘zini eslatib turadi, 
ba’zan esa qonli suyuqlikka ega b o iad i. Pufaklar o ‘zgarmagan teri sathida
176

---

ham hosil bo 'lish i m um kin, subyektiv achishish, kam ho llard a esa 
qichishish bezovta qiladi.
T o sh m a la r k o 'p uchrovchi so h a la r q o 'l-o y o q p a n ja la ri yuzasi, 
bilakning tashqi yuzasi, tizza, tizza bo'g'im lari, tirsak, kaft-tovon va jinsiy 
a ’zo terilari hisoblanadi.
Ekssudativ eritem aning og'iz shilliq pardasidagi klinik k o 'rin ish i 
teridagi ko'rinishiga nisbatan m onotonik, amm o kechishi og'irroq boMib, 
subyektiv hissiyot kuchliroq bo'ladi.
Toshm alar, asosan, lab qizil hoshiyasi, shilliq pardasi, lunj va tanglayda 
uchraydi. Bexosdan chegaralangan yoki tarqoq shishli eritema kuzatilib, 
1-2 kun o ltgach, shu soha yuzasida pufaklar yuzaga keladi, ular 2-3 kun 
saqlanib yoriladi va o 'rn id a og'riqli eroziyalar paydo b o ia d i, eroziya 
o'ch o q lari q o ‘shilib, k atta eroziyalarni vujudga keltiradi, u lar ayrim
hollarda og‘iz shilliq pardasi va lab yuzasini qoplaydi. Eroziyalar sarg'ish- 
q o 'n g 'ir p a rd a bilan qo p lanib, k o ‘chirilsa oson qonaydi. N ikolskiy 
simptomi - manfiy. Labdagi eroziya yuzalarida har xil qalinlikda qonli 
qaloqlar hosil bo'lib, og'iz ochilishiga xalaqit qiladi. Ikkilamchi infeksiya 
qo'shilishi oqibatida qaloqlar q o 'n g 'ir tus oladi.
O g 'iz n in g ta rq o q ja ro h a tla n is h i sa b ab li kuchli o g 'r iq , ero ziy a 
yuzalaridan m o‘l ajratm alar ajralishi, so 'lak ajralishining kuchayishi, og'iz 
ocholmaslik sababli so'zlashish, hatto suyuq ovqat qabul qilish to'xtaydi, 
natijada bemor ozib, holsizlanadi. Og'iz gigiyenasi yomon holatda bolishi, 
kariyesli tishlar, paradontit bu kasallikning og'ir kechishiga olib keladi. 
10-15 kun o'tgach, teri toshmalari bita boshlab, 15-25 kunga kelib esa 
butunlay tugaydi. Og'iz shilliq pardasida toshm alar bitishi 4-6 haftadan 
so'ng kuzatiladi. Ekssudativ eritemaga qaytalab kechish xos. Qaytalash, 
asosan, b ah or va kuz fasllarida kuzatiladi. Ayrim hollarda toshm alar 
qaytalashi deyarli to'xtovsiz kechib, oylab, hatto yillab davom etadi.
K o 'p shaklli ek ssudativ eritem an in g to k sik o a lle rg ik tu ri tash q i 
ko'rinishi infeksion allergik turidan deyarli farq qilmaydi. Toshm alar 
tarq o q yoki joylashgan (fiksatsiya) b o ‘lishi m um kin. T a rq o q turida 
d ey arli h a m m a b e m o rla m in g o g 'iz sh illiq p a rd a s i ja r o h a tla n a d i. 
Q aytalash oqibatida toshm alar avvalgi uchragan sohalarda kuzatiladi, 
bir v aqtd a toshm alar terining boshqa sohalarida ham toshishi mumkin. 
O g‘iz shilliq pardasida toshm alar k o ‘proq joylashgan turida kuzatiladi, 
sababi d orilarga sezuvchanlik oshgani oqibatidir. K o'p in ch a pufaklar 
k o ‘rinishi o ‘zgarm agan shilliq pard alar yuzalarida hosil b o ‘lib, ulardan 
so‘ng paydo bo'lgan eroziyalar sekin bitadi. Ayrim hollarda yallig'lanish 
pufak yorilgach, kuzatiladi. K asallikning joylashgan turi og4z shilliq 
pardasi ja ro h a ti va genital, anal so h alari ja ro h a tla n ish i bilan birga 
kechadi.
177

---

K o 'p shaklli ekssudativ eritemaning toksikoallergik turida qaytalash 
mavsumiylikka ega emas. K o'pincha umumiy o'zgarishlar, asosan, tarqoq 
turida, harorat ko'tarilishi bilan kechadi.
Etiopatogenezi. K asallikning infeksion allergik turi etiopatogenezi 
oxirigacha o'rganilm agan. Kasallik patogenezida m a’lum darajada fokal 
infeksiya aham iyati borligi (70 % bem orlarda surunkali tonzillit, otit, 
gaymorit, pulpit, surunkali appenditsit va boshqalar) aniqlandi va bu 
b em orlarda bakterial allergiya kuzatildi (stafilokokk, stre p to k o k k a
n isb a ta n ). T o k sik o allerg ik tu rin in g etiologik om ili m ed ik a m e n tla r 
hisoblanadi: sulfanilamidlar, barbituratlar, tetratsiklin va boshqalar.
Tashxis. K o 'p shaklli ekssudativ eritemaning og'iz shilliq pardasidagi 
chegaralangan turi turli xil kasallikka o'xshash kechadi.
Po'rsildoq yaradan farqli o'laro q qizil hoshiya ekssudativ eritemasi 
o 'tk ir kechib, to sh m a la r regressi ham tezro q k u z a tila d i, p u fa k la r 
yallig'langan teri yoki shilliq pardada m a’lum vaqt saqlanadi, Nikolskiy 
sim ptom i m anfiy, bo sm a-su rtm ad a ak a n to litik hujayra tan ilm ay d i. 
K asallikningo4tkir boshlanishi, o‘tkir yallig‘lanishning kuchli rivojlanishi, 
kechishining mavsumiyligi faqat og'iz shilliq pardasi xushfe’l kechuvchi 
noakantolitik po'rsildoq yarasidan qiyosiy tashxislashda yordam beradi.
Gerpetik stomatit qizil hoshiyali ekssudativ eritemadan toshm alarning 
gerpessimon toshishi, eroziyalarning polisiklik, gerpetik hujayralar topilishi 
bilan farq qiladi. Ekssudativ eritem aning chegaralangan turi sifilitik 
tugunchaga o'xshaydi, amm o sifilitik tuguncha tubida doimo zich infiltrat 
kuzatiladi. Undan tashqari, tuguncha yuzasi m atseratsiyalangan bo'lsa, 
rangsiz spiroxeta oson topiladi. RW, R IT va R IF ikkilamchi zaxm da 
doimo m usbat bo'ladi.
Stivenson-Djonson sindromi qizil hoshiyali ekssudativ eritem aning 
o g 'ir ko'rinishi hisoblanadi va umumiy o'zgarishlar kuchli kechishi bilan 
xarakterlanadi. Qizil hoshiyali ekssudativ eritem aga xos toshm alar bilan 
bir q atorda, organizm umumiy holatining og'irligi bilan birgalikda, lab, 
til, yum shoq va q a ttiq tan g lay d a, y utq u n, terida ayrim h o la tla rd a
pufaklar hosil bo'ladi. Pufaklar yorilib, k atta-k atta eroziya o'cho q larini 
hosil qiladi. Eroziyalar qonab, seroz qonli parda bilan qoplanadi va 
n a tija d a lab o g 'ir ja r o h a tla n ib , b e m o rla m in g s o 'z la s h is h i, h a tto
ovqatlanishi qiyinlashadi. Jarayon ko'zni o g 'ir jarohatlab, konyuktivit 
va keratit rivojlanadi.
Stivenson-Djonson sindromi Layella sindromiga ham o'xshab kechadi. 
Layella sindromi dorilarga nisbatan og'ir toksikoallergik kasallik holida 
k e c h ad i. B u n d a , S tiv e n s o n -D jo n so n s in d ro m id a n farq li o 'la r o q , 
epidermisning umumiy ko'chishi bilan kechadi. Toshm alar II darajali 
kuygan teriga o'xshab ko'rinadi va ko'pincha akantolizisga xos belgilar
178

---

aniqlanadi. Bemor holati ju d a o g ‘ir b o lib , Layella sindrom i o d atd a 
m a’lum bir dori qabul qilingandan keyin kuzatiladi.
Davosi. Ekssudativ eritema bilan og‘rigan har bir bemorda ikkilamchi 
infeksiya o ‘chog‘i bor-yo‘qligi tekshirilishi zarur, birinchi navbatda yuz- 
ja g ‘ sohasi tekshiriladi. Davo sam arali boMishi uchun b em o rlam ing 
umumiy organizmi soglom lashtirilishi shart, eng aw alo, fokal infeksiya 
o ‘choqlari yo‘q qilinmog‘i zarur.
Kasallikning yengil holatida natriy salitsilat 1 tabletkadan kuniga 4 
m ahal, vitam in B guruhi, C vitamini, kalsiy preparatlari tayin etiladi. 
O g4irroq hollarda keng ta ’sirga ega bo‘lgan antibiotiklar va prednizolon 
20-30 ml dan, kuniga, kasallik holati qarab tayin etiladi. Bu m iqdordagi 
dori 5-7 kun tayinlanib, keyin 2-3 kunda 1 tabletkadan prednizolon 
miqdori kamaytiriladi.
O g 'iz shilliq pard asi ja ro h a ti m ahalliy yengil dezinfeksiyalovchi 
eritem alar (1:8000 m iqdordagi kaliy perm anganat eritmasi, 2 % borat 
kislotasi eritmasi va boshqalar) bilan chayqaladi. Ovqatlanishdan a w a l 
og‘iz 0,25 % novokain eritmasi bilan chayqaladi. Lab qizil hoshiyasidagi 
qaloqlarga bakteriotsid vositaii m azlar bilan ishlov beriladi. Q aloqlar 
k o ‘chgach, kortikosteroid va b akteriotsid saqlovchi m azlar q o ila s h
m a ’qul (gioksizon, lorinden - C, dermazolon va boshqalar).