O. Ýazmyradowa, A. Nabatowa KÄrhananyň ykdysadyýeti

Haryt nyşany
16-njy surat. Haryt nyşanynyň bazara gatnaşyjylara edýän
täsiriniň şekili

---

88
Haryt nyşanyna eýe bolmak maýa eýe bolmak bilen deňdir. Ösen ykdysady ulgamlar­
da degişli söwda nyşanlary bolan kärhanalaryň emläginiň 30­50%­i maddy däl aktiwler 
diýilýänlerden ybarat bolýar, olaryň uly bölegini (80%­e çenli) bolsa söwda nyşany tutýar. 
17­nji suratda maddy däl serişdeleriň toparlanyşy getirilýär. Kärhanalaryň balansyn­
da maddy däl aktiwler «assets» (aktiwler) ýa­da «competencies» (kompetensiýa, ukyp, 
başarnyk) hökmünde topara bölünýär. Maddy däl aktiwler, olaryň tebigatyna we käbir 
häsiýetli aýratynlyklaryna baglylykda, kanunlar arkaly dürli görnüşde goralýar (4-nji 
 tablisa).
Başga bir alamat boýunça maddy däl serişdeleri «satyn alynýan» maddy däl seriş­
delere, mysal üçin, patentlere we ş.m. we endiklerde hem­de başarnyklarda ýüze çykýan, 
«işlenip öndürilmeýän» maddy däl serişdelere bölünýär.
Maddy däl serişdeleriň toparlanyşy
Kärhananyň balan­
synda gör kezmek 
nukdaý nazaryndan
Olary emele 
getirmek
prosesi nuk­
daýnazaryndan
Kärhananyň 
işgärlerinden 
maddy däl 
serişdeleriň emele 
getirilmegine 
baglylylyk nuk­
daýnazaryndan
Kanun arkaly 
goraglylygy
nukdaýnazaryndan
Aktiwler (assets)
Endikler ýa
­da başarnyklar 
(competencies)
«Satyn alynýan» maddy däl serişdeler
, 
mysal üçin, patentler
Endiklerde we başarnyklarda ýüze çykýan, «işlenip
öndürilmeýän» maddy däl serişdeler
, mysal üçin, nou
­hou
«Adamlara bagly» maddy däl serişdeler
,
mysal üçin, abraý
«Adamlara bagly bolmadyk» maddy däl
se
riş
de
le
r, mysal üçin, magluma
tlar binýady
Kanun arkaly goralyp bilinjek maddy däl
se
riş
de
le
r, mysal üçin, söwda nyşanlary
Kanun arkaly goralmaýan maddy däl serişdeler
,
mysal üçin, guramaçylyk ulgamlary