О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

Biosferada oraliq moddalar ham ajratilib, ular o ‘lik va tirik 
moddalaming birgalikdagi faoliyatidan hosil bo‘ladi. Tirik 
organizmlar oraliq moddalar hosil bo‘lishida yetakchi o‘rinni 
egallaydi. Oraliq moddalar - Yerdagi tirik moddaning faoliyati 
bilan bog‘liq boTgan tuproq, yemirilgan jog1 jinslari va barcha 
tabiiy suvlardir. Bulardan tashqari, biogen moddalar ham mavjud. 
Ular tirik organizmlaming hayoti davomida hosil bo‘ladi va 
o ‘zgarishlarga uchraydi. Ularga nihoyatda katta potensial 
energiyaga ega bo‘lgan toshko‘mir, bitum, neft, ohaktosh va
- 3 8 -

---

EKOLOGIYA
boshqalar kiradi. Shunday qilib, biosfera tirik modda ta’siridagi 
Yeming qobig‘i hisoblanadi. Biosferada katta doirada moddalar 
aylanishi amalga oshadi.
Ta’kidlash lozimki, jamiyatning rivojlanish jarayonini 
to‘xtatib bo‘lmaydi. Ammo insonning biosferaga ta’sirini 
boshqarish orqali ularning har ikkisining ham rivojlanishiga ziyon 
yetkazmaslik mumkin.
Keyingi 
yillarda 
biosferaning 
asta-sekin 
noosferaga 
ayianishi kuzatilmoqda. Noosfera tushunchasini fransuz olimi 
Ye.Le-Rua (1927- yil) kiritgan. Ushbu ta’limotni akademik 
V.I.Vemadskiy rivojlantirgan. Noosferaning lug‘aviy ma’nosi 
“fikrlovchi qobiq” demakdir. V.I.Vemadskiy fikricha, noosfera 
biosferaning qonuniy rivojlanishi natijasida kelib chiqadigan 
bosqich bo‘lib, inson bilan tabiat o‘rtasidagi o‘zaro ongli aloqa 
munosabatlarini o‘z ichiga oladi.
sp 
Savol va topshiriqlar
• 
1. 
Biosfera deganda nimani tushunasiz?
2. 
Biosferaning tarkibiy qismlarim sanang?
3. 
Noosfera tushunchasini izohlab bering?
4. 
Bugungi kundagi 
hayot qobig'im siz qanday 
ifodalagan bo‘lar edingiz?

---

EKOLOGIYA
V BOB. A T M O SFER A EK O LO G IY A SI