О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

9 -§ . A tm o sfe r a h a v o sin i m u h o fa z a q ilish
Atmos/era - bu yerning havo qobig'i hisoblanib, biosferada 
hayot mavjudligini ta’minlovchi asosiy manbalardan biridir. 
Atmosfera barcha jonzotlarni zararli kosmik nurlardan himoya qilib 
turadi, sayyora yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agar havo qobig‘i 
bo‘lmaganida, Yer yuzasida kunduzi +100°C va kechqurun -100°C 
harorat kuzatilgan bo‘!ar edi (1-shakl). Yerning yuza qismidagi havo 
qobig‘ida azot 78.09 %, kislorod 20.94 %, argon 0.93 %, karbonat 
angidrid 0.03 % ni tashkil etadi. Boshqa gazlar esa (kripton Kr, 
ksenon Xe, neon Ne, geliy He, vodorod N2, ozon 0 3, radon Rn, 
metan SN4, ammiak NH3, vodorod peroksidi N
2
0 2, va boshqalar), 
taxminan 0,01 % ni tashkil etadi (2-shakl). Havoda doim 3-4 % suv 
bug‘lari ham mavjud.
Yuqoridagi 
tarkibning 
buzilishi, karbonat angidrid 
miqdorining ortishi va kislorod miqdorining kamayishi natijasida 
tirik organizmlar zarar ko'radi, ularning nafas olishi qiyinlashadi. 
Odam ovqatsiz 5 hafta, suvsiz 5 kun, havosiz 5 daqiqa yashashi 
mumkin. Insonlar normal yashashlari uchun nafaqat havo, balki 
uning tozaligi ham muhim hisoblanadi.
-
4 0
-

---

1-shakl
Atmosferaning vertikal tuzilishi
EKOLOGIYA
0 
«0 
120 
ISO 
240 
300 
360
Яагога!, grad. С
1- konveksion va patsimon cho‘zilgan yupqa bulutlar; 2- sadaf rangli 
bulutlar; 3- quyi ionosferadagi qutb yog‘dusi; 4- yuqori ionosferadagi qutb 
yog‘dusi; 5- ozon konsentratsiyasining eng yuqori qatlami.
-41 -

---

EKOLOGIYA
Atmosfera havosi tabiiy va sun’iy yo‘llar bilan ifloslanadi. Tabiiy 
ifloslanish changlar ko‘rinishida bo'lib. ular mineral, organik, kosmik 
turlarga ajraladi.
Mineral ifloslanishga. tog‘ jinslarinnig yemirilishi, vulqonlar 
otilishi, o‘rmon yong‘inlari kabilar kiradi. 
0
‘simlik va hayvon 
qoldiqlari va parchalanish mahsulotlari organik changlarga misol 
bo‘ladi. Meteoritlaming atmosfera qatlamidagi yongan qoldiqlari 
kosmik changlarga kiradi.
Sun’iy ifloslanishga. antropogen ifloslantiruvchiiar kirib, ular 
ichida oltingugurt dioksidi, ammiak, azot oksidi, uglerod oksidi 
chiqindilari atrof-muhitni ko‘proq ifloslaydi.