О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

atalgan.
Shunisi e’tiborliki, ozuqa zanjirlaririmg keyingi bo‘g ‘inlarida 
biomassa tobora kamayib boradi. Bu haqda ingiiz biolog olimi 
Lamott (1969 y.) 
o'zining 
ekologik 
piramida 
qurilishi 
tamoyilini rasmdagi shaklda taklif etdi.
Suktsessiya (lot. “succession” - vorislik, meros olish) - inson 
faoliyati yoki tabiiy omillar ta’sirida yer yuzining muayyan j oyida 
biotsenozlaming ma’lum tartibda, birin-ketin almashishi. Ekologik 
suktsessiya (“suksedo” - ketma-ketlik, degan ma’noni bildiradi) 
deb atalib, ekotizimlarda kuzatiladigan qonuniyat hisoblanadi.
Birlamchi va ikkilamchi suktsessiyalar farqlanadi.
Birlamchi suktsessiya - hali tuproq hosil boMmagan 
substratda 
(tog‘ 
toshlari, 
yangi 
allyuvial 
cho‘kindilarda) 
biotsenozlaming endigina o ‘zgarishga boshlagan jarayoni boiib, 
bu jarayon natijasida nafaqat o ‘simliklar paydo bo‘ladi, balki 
tuproq ham hosil boiadi.
Ikkilamchi suktsessiya ma’lum bir joyda shakllangan 
biotsenozlaming buzilib ketishidan (eroziya, qurg‘oqchilik, 
vong‘in, о т т о п и kesib yo‘qotish, vulqonlar otilishi. tog‘-kon 
ishlari va hokazolar natijasida) kelib chiqadigan biotsenozlar 
almashinishi. Masalan: botqoqning quritilishi natijasida botqoqlik
- 3 6 -

---

EKOLOGIYA
biogeotsenozi o‘tloq biogeotsenozi yoki agrotsenoz (sun’iy) bilan 
almashinadi. Yong‘indan keyin o‘rmon biogeotsenozi o‘miga 
o‘tloq biogeotsenozi hosil bo‘ladi.
Suksessiya yakunida juda sekin rivoj lanadigan klimaks