О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

she ‘rlctnish deyiladi. MaTumki, sho‘rlanish natijasida har yili Yer 
shari bo‘yicha 300000 gektar sug‘oriladigan yerlar ishdan chiqadi.
EKOLOGIYA
- 7 1 -

---

EKOLOGIYA
0 ‘zbekiston bo‘yicha tuproqning sho‘rlanish darajasi nisbatan 
barqaror.
Suv, shamol va antropogen omillaming tuproqqa salbiy 
ta’sir etishi natijasida uning ustki unumdor qatlamining yuvilib va 
uchib ketishi eroziya (lotinchada erosia -  kemirilish, yemirilish) 
deb yuritiladi.
Shamol eroziyasi yoki deflyatsiya tuproqning quruq va 
may da zarrachalarini shamol ta’sirida uchirilishidan kelib chiqadi. 
Quruq, yengil, qumoq tuproqlar, nam tuproqqa nisbatan bunday 
eroziyaga ko‘p uchraydi.
0 ‘zbekistonda shamol ta’siri ostidagi tuproq deflyatsiyasi 
50 % dan ortiq cho‘l va bo‘z tuproq mintaqalarini qamrab olgan. 
Farg‘ona vodiysining g ‘arbiy va markaziy qismi, Buxoro voliasi, 
Mirzacho‘lning shimoliy—g‘arbiy cho‘li, Qarshi va Sherobod 
cho‘llari, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm 
viloyatining sug‘oriladigan yerlari shamol ta’siri ostida ko‘proq 
deflyatsiyaga uchragan.
Suv eroziyasi ko‘pincha sug‘oriladigan dehqonchiiik bilan 
shug‘ullaniladigan, qiyalik joylarda kuzatiladi. Bunda o‘simIik 
uchun zarur bo‘igan gumus va boshqa oziqa elementlari yuvilib 
ketadi. Unumdorlik pasayib, sug‘orish shahobchalari ham ishdan 
chiqadi. Respublikamizning Qashqadaryo, Toshkent, Samarqand 
viloyatlarida sug‘oriladigan yerlami ko‘p qismi 
irrigatsiya 
eroziyasiga uchragan. Bunday maydoniar respublika bo‘yicha 
643,2 ming gektami tashkil qiladi.
Antropoeen eroziya - suv va shamol bilan bog‘liq ravishda 
insonning o‘z xo‘jalik faoliyatini noto‘g‘ri yurgizishi tufayli 
yuzaga keladi.
Neft qazish va qidiruv ishlari ham tuproqning ifloslanishiga 
olib keladi, natijada tuproq yuzasida bitum hosil boMadi,
-
7 2
-

---

EKOLOGIYA
shuningdek burg‘ulash ishlarida foydalaniladigan suyuqliklar 
tuproqning sho‘rlani shiga olib keladi, bu esa shu yerdagi 
o ‘simliklaming nobud bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Sanoat chiqindilari hisoblanadigan turli xil chiqindilar 
havodan atmosfera yog‘inlari bilan tuproqqa tushib, uning 
xususiyatlarini o‘zgartiradi. Tuproq maishiy xo‘jalik chiqindilari 
bilan ham ifloslanadi. Ya’ni, turli xildagi axlatlar, polietilen 
plyonkalar va boshqa xil qadoqlash chiqindilari tuproqni 
ifloslaydi.
i 
Bilib qo‘ygan yaxshi!
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi 
| 22 aprel kunini Xalqaro Yerni muhofaza qilish kuni, deb j 
I e’lon qilgan. 
j
0 ‘zbekiston Respublikasida «Yer haqidagi kodeks» 1998 - 
yilda joriy 
etildi. 
Shunga 
ko‘ra, 
yerlardan 
foydalanish 
rnahsuldorligini oshirish fermer va dehqon xo‘jaiiklarida yetarli 
bilim va malakani 
hosil qilish bilan bevosita bog‘liq. 
0 ‘g‘itlaniing ilmiy asoslangan holda yerga to‘g ‘ri qo‘llanilishi 
hamda 
qo‘llash 
meyorlariga 
rioya 
qilish 
orqali 
yerlar 
ifloslanishining oldi olinadi. Bundan tashqari, sug‘oriladigan 
yerlarda ikkilamchi sho‘r!anish xavfini bartaraf etish ham zarur 
chora-tadbirlami vaqtida amalga oshirish orqali bartaraf etiladi.
-
7 3
-

---

EK O LO G IY A
VIII BOB, YER OSTI QAZILMA BOYLIKLARIDAN OQILONA
FOYDALANISH
15-§. Tabiiy resu rslar