О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

12
*
№
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

воби (...қиз унга бир табассум ҳадя қилиб...) тилнинг 
бадиий воситалари ёрдамида «чизиб» кўрсатилгандир.
Текстда ахборот бериш, фикр баён қилиш ва эстетик 
таъсир этиш функциялари қўшиб берилганки, бу 
ху- 
сусиятлар бадиий адабиёт стилинииг белгиларидир.
3. 
а) Фонетик стилистпкага доир хусусиятлар си- 
фатида, гаплардаги сиптагмаларшшг айрим логик ур- 
ғу олган сўзлариинг 
талаффузини кўрсатса 
бўлади 
(мас., Хирмон орқасидаги токзорда сайраётган булбул 
ноласига — ҳаммаси бир синтагма; йигитга ер остидан 
қараб қўйди гапида ср остидан бирикмасига сзувчн гап 
(логик) урғусинн юклаган ва ҳоказо). Текстда фонетик 
стилистикапинг бошқа белгилари сезилмайди;
б) лексик стилистикага 
хос хусусиятлар: текстда 
стилистик нентрал сўзлар билан бир қаторда услубий 
пагрузка олгап сўзлар ҳам бор.
Текстда ёйилиб емади, ҳуши кетиб ўтирди, ер ости- 
дан разм солиб турди, юраги жиғ этиб кетди, бир та- 
бассум ҳадя этиб фразсологик бирикмалари пшлатил- 
ган. Ер остидан разм солиб турди ва ер остидан қараб 
қўйди иборалари ўзаро синонимлардир. Уларда разм 
солмоқ ва қарамоқ қисмлари 
ёрдамнда бир ҳаракат 
икки хил восита орқали англатилган. Бу икки ибора- 
нинг бош қисмн бўлган ер остидан кўчган 
маънода, 
яъпи билдирмасдан, зймдан маъноеида қўллангандир.
в) морфологик 
стилистикага хос хусусиятлар ту- 
бандагилар: кўплнк қўшнмчасп -лар хаёл кўзлари би- 
рикмасида 
маънони кучайтириш, кўзлари 
тўқнашди 
бирикмасида эса оддий кўплнк учун қўлланилган, кат- 
та сифатининг орттирма даражаси ҳам маълум сти- 
листик мақсад билан ишлатилган;
Морфологик стилистикага хос хусусият сифатида 
кўмакчи феъллар ёрдамида ясалган аиалитик форма- 
ларни 
кслтириш мумкин. Езувчи 
кўмакчи феъллар- 
нинг маъно оттенкаларидан фойдаланиб ёрқин ифода- 
лар яратган. 1\олмоқ феъли бир бирикмада ҳаракат- 
нинг тўсатдан бўлганлигини (кўриб қолди) билдирса, 
бошқа бирикмада қаҳрамоннинг 
маълум бир ҳолати 
узоқ давом этганлигини 
(сурат бўлиб қолди) англа- 
тади. Кетмоқ тўртта бирикмада бўлиб, уларнинг икки- 
тасида (тушиб кетди, жиғ этиб 
кетди) 
ҳаракатнинг 
тарзини ифодалаш учун ицглатилади.
г) синтактик стилистикага хос хусуснятлар: текстда 
10 гап бор, Уларнинг еттитаси содда, учтаси қўшма гап.
180
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бу гапларпнш' ҳаммаси ДараК — хабар мазмунига эга. 
Содда гапларнинг ҳаммаси содда ёйиқ гаплар шақли- 
да бўлиб, упдалма, ажратилган иккинчи даражали бў- 
лаклар мавжуд эмас. Текстда битта боғланган, иккита 
эргашгаи ва битта мураккаб қўшма гап бор. Фикр баён 
қилиш характерида бўлганлигидан текстда содда дарак 
гаплар қўшма гапларга қараганда кўпроқ ишлатилган. 
Ёзувчн хилма-хил сўз бирикмаларидан моҳирона фой- 
даланиб ёрқин ифодалар яратган. Бир мисол, қиз бо- 
шидаги чопон бирдан тушиб квтди дейилганда, чопоп- 
нинг тушиш жараённ ўқувчи кўз олдида тўлалигича акс 
этмаслиги мумкин эди. Езувчи шу нозик ҳолатнн кўр- 
сатиш учун сирғалиб равишдошинн қўшган: чопон бир- 
дан сирғалиб' тушиб кетди. Текстда синтактик синоиим- 
лар ўринлп ишлатилган: 
разм солиб турди — қараб 
қўйди; этиб кетди — қилиб кетди каби.
Иккинчи мисол: «Тилнинг реализацияси эса нутқ ор-