O. M. Jabborova, Z. A. Umarova Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi, innovatsiya va integratsiyasi

Boshlang’ich ta’limda tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish. 
O’zbekiston Respublikasi ―Ta’lim to’g’risida‖gi Qonunining yangi 
tahririda (2020 yil 23 sentyabrь) mamlakatimizning ta’lim sohasidagi 
asosiy 
printsiplaridan 
biri 
sifatida 
“ta’lim va tarbiyaning 
insonparvarligi” belgilab qo’yilgan (4-modda). Pedagog olimlarning 
fikricha, insonparvarlik – bu insonning qadri, erkinligi, baxti, teng 
huquqligi to’g’risidagi va insoniylikning barcha tamoyillarini yuzaga 
chiqarish g’amxo’rligidir.
15
E’tibor berilsa, lotinchada gumanizm 
tushunchasi bilan ifodalanuvchi insonparvarlik printsipi boshlang’ich 
ta’limda tarbiya jarayonining quyidagi vazifalarini belgilaydi: 
a) o’quvchilarni qadrlash; 
b) o’quvchilarning erkinligini ta’minlash; 
v) o’quvchilarning huquqlarini teng ro’yobga chiqarish; 
g) o’quvchilarni baxtli bo’lishga yo’naltirish; 
d) o’quvchilarda insoniylik fazilatlarini shakllantirish. 
Mazkur printsipning ushbu ma’no - mazmuni boshlang’ich ta’limda 
tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish asoslarini ifodalaydi. Bu asoslar 
quyidagilardan iborat: 
- 
tarbiya jarayonida boshlang’ich sinf o’quvchilarini qadrlash va 
erkinlikka o’rgatish; 
- 
tarbiya jarayonida o’quvchilarda o’z shaxsiy huquqlarini o’zgalar 
huquqlariga uyg’unlashtirishga ko’niktirish; 
15
Педагогик атамалар луғати. Р.Жўраев ва бошқ. – Т. ―Фан‖. 2008.49-бет 

---

145 
- 
o’quvchilarda insoniylik fazilatlarini shakllantirish bilan ularni baxtli 
bo’lishga yo’naltirish. 
Diqqat 
qilinsa, 
boshlang’ich ta’limda tarbiya jarayonini 
insonparvarlashtirish o’quvchi shaxsini ilk rejaga qo’yishga asoslanadi. 
Bu borada boshlang’ich ta’lim pedagogikasi tarixida muhim qarashlar 
mavjud. Misol uchun, qadimgi mutafakkirlardan Demokrit Shunday 
deydi: ―Yaxshi odam bo’lish uchun mashqlarga va inson tabiatiga 
e’tibor berish kerak, Shu jihatdan tarbiya insonni qayta paydo qiladi‖. 
Demokrit har bir o’quvchining yaxshi inson bo’lishini alohida 
ta’kidlaydi va bu vazifani tarbiya amalga oshiradi. Aristotelь esa 
deydi:‖Tarbiyachilar ota-onalarga nisbatan ko’proq hurmatga sazovor, 
chunki ota-onalar bolaga hayot baxshida qilgan va tarbiyachilar esa 
bolaga munosib hayot baxshida qiladi‖. Demak, tarbiyachilar eng ideal 
darajadagi insoniylik fazilatlariga ega bo’lishi kerak va Shundagina 
boshlang’ich 
ta’limda 
tarbiya 
jarayonini 
kutilgan 
darajada 
insonparvarlashtirishga erishish mumkin bo’ladi. Shuningdek, G’arb 
mutafakkirlaridan Seneka deydi:―Qo’ying, o’quvchi o’z bilganini 
gapirsin va uning xotirasi gapirmasin‖. Bu fikrning ma’nosi Shuki, 
o’quvchi bilganini gapirganida mustaqil fikrlaydi va u muayyan darajada 
xotirasiga suyanib gapirsa o’qituvchidan o’rganganini so’zlaydi.
Bizning 
milliy 
pedagogikamizda 
boshlang’ich 
ta’limni 
insonparvarlashtirish g’oyalarini amaliyotga birinchi bo’lib Abu Ali Ibn 
Sino tatbiq etgan. U ―SHifo‖ asarida ―insoniylikdan xoli odamning 
tarbiya ishi bilan Shug’ullanishiga haqqi yo’q‖ deydi. O’tgan asrning 
birinchi yarmida Ibn Sinoning mazkur insonparvarlik g’oyasi jadid 
ma’rifatparvarlari tomonidan boshlang’ich ta’limga qat’iy tatbiq etildi. 

---

146 
Misol uchun, ular tomonidan o’g’il bolalar va qizlarning bir sinfda 
o’qishini joriy etilishi ta’limdagi insonparvarlikning aniq ko’rinishidir.
XX asrning 50-60-yillarida Amerika Qo’shma SHtatlarida 
―Insonparvarlik 
pedagogikasi‖ 
yo’nalishi 
paydo 
bo’ldi. 
Bu 
yo’nalishning asosiy vazifasi ta’lim tizimiga erkin va barkamol inson 
shaxsini shakllantirish g’oyasini tatbiq etish bo’lgan. Shu tariqa hozirgi 
zamon boshlang’ich ta’limida tarbiya jarayonining insonparvarlashtirish 
g’oyasi o’quvchi shaxsini erkin va barkamol voyaga yetkazishga 
asoslanadi.