O. M. Mirtazaev epidemiologiyadan amaliy mashg

MAVZU 23. KU-ISITMASINING EPIDEMIOLOGIYASI, PROFILAKTIKASI VA EPIDEMIOLOGIK NAZORATI

1. Mashg’ulotning maqsadi:

Ku-isitmasining etiologiyasi, epidemiologiyasi, profilaktikasi hamda epidemiologik nazoratini o’rganish.
2. O’qish joyi va vaqti:
4 soat amaliy mashg’ulot, 2 soat mustaqil ish. Amaliy mashg’ulot va mustaqil ish kafedrada o’tkaziladi.
3. Talabalar quyidagilarni bilishi zarur:
3.1. Kasallikning umumiy tavsifi, tasnifi holati.
3.2. Epizootik jarayon rivojlanish mexanizmini.
3.3 Tabiiy va antropurgik o’choqlarni.
3.4 Epidemik jarayon rivojlanish mexanizmi, omillari va ko’rinishlari.
3.5 Ku-isitma bilan kasallanish tiplari.
4. Talabalar bilishi lozim bo’lgan amaliy ko’nikma;
4.1. Profilaktik tadbirlar samaradorligi va sifatini baholashni.
4.2. Epidemiologik diagnoz asosida kasallanishni va epidemik jarayon ko’rinishlarini tahlil etishni.
5. Mashg’ulotni o’tkazish rejasi:
5.1. Kirish.
5.2. Ushbu mavzu yuzasidan talabalarning bazis bilimlarini muhokama qilish.
5.3. Axborot uchun mo’ljallangan materiallar va adabiyotlarni o’rganish.
5.4. Ku-isitmasi epidemiologiyasi, profilaktikasini muhokama qilish.
6. Talabalarning mustaqil ishi: Ku-isitmaga qarshi emlash rejasini tuzish.


Axborot uchun ma’lumot

Ku-isitmasi (koksiellez) koksiellalar keltirib chiqaradigan, polimorf klinikali, tabiiy o’choqli, zoonoz, yuqish yo’llari xilma-xilligi bilan xarakterlanuvchi yuqumli kasallikdir.

Ushbu ka3allik haqidAgi dastlabki ma’lumot 1927 yild` avstraliyalik vrach E.N.Ddrrick tomonidan e’lon qalingan va u xastaLikni Q-fever ddb atagan (Q-querry inGlizchada noaniq, Shubhali ma’nolarni anglatuvchi so’zling birinchi harfi).
Etiologiyasi. Qo’zg’atuvchi - Bernet koksiellalabi rikketsixalar oilasi, koksiellalaR turigamAnsub. Bernet koksiellal`ri boshqa rikketsiyalardan gEnom tuzilishi, hEjayra ichi parazitlik xarakteri, morfogenezi, antibiotiklarga sezgirligi, dezinfekatantlarga chidamliligi, isitishga va pa3t RNga chidamliligi bila. farq qiladi. Koksiallalar gralmmanfiy, polimorf, kichik +okksimon, tayoqchasimon yoki ipsimof ko’rinishlarda uchraydi. Xivchin v` kapsulalari yo’q.
Bernet koksiellalariniNg hujayra ichi parazitizmi boshqa rhkketsiyalarnikidan farq qiladi, ya’ni ular xo’jayin hujayralari vakuola - fafolizosomalarida, shu jumladan, fagositor hujayralarida ham ko’payish xusu3iyatlarig`ega. Bernet kmksiedlalarining lizoskma enzimlariga chidamliligi mexanizmi o’rganilmaga..
Qo’zg’atuvchi shtammlari virulentligi qaysi -anbadan ajratilganliklariga bog’liq. Bo’g’imnyoqlilar va yovvoyi set e-izuvchilardan 9uqori virulentlikdagh shtammlar, bemor kishilar v` ty hayvonlaridan past virulentlikdagi shtammlar !jr!tiladi.
Bernet koksiellalari tashqi muhitga, turli fizik va kimyoviy ta’surotlArga odatdan tashqari barqarop mikroorgafizmlarga mansubdir. Ular tashqi muhitda quritilgan holda h!m, nam 3ubstra4larda ham uzoq saqlanib qolishadi.Quruq kulTura holida 8-10 yilgacha tirik saqlana olishi tajribalard` tasdiqlangan. Ste2illangan vodoprovnd ruvida koksiedlalar 160 ktngacha tirik qoladi. Sut pasterizatsiyaqilinganida tnda mavjud bn’lgan koksiellalar miqdori kamayadi, lekin batamnm xalos bo’lmAydi. Koksiellalar 1 minutdan ortiqroq qaynatilgandagina halok bo’ladi.
Ku-isiteasi zoonoz infeksiya bo’lib, tabiiy va antropurgik o’choqlar mavJudligi bilan xarakter,anadi.
Ko’zg’atuvchining aSos!y manbaI sut emizurchilar, bo’g’imoYoqlilar 6a q5shlarh)soblani3hadi
70ga yaqin yovvoqi sut emizqvchilardan Bernet ko+siellalari ajratilgan. Hayvonlarda infe+siya 5zoq kechadi. Ulardan qo’zg’atuvchi siydik va najas orqali ajratilA`i.
Bo’g’imoyoqlilardan a3osan kanalar zararlalishgan, Shqningdek uy pashshasi va boshqa ayrim hasharotlarning zararlanganligi ehtimoldan xoli emas. Ul`r o’zlariga rikketsiyalar tashuvc(isi bo’,gan issiq qo.li hayvonlar qonini so’rish jarayonida kasallikni yuptiriShadi. Kanalarning ham 70ga yaqin turlarida Bernet koksiellalari aniqlangan. Kanalarnhnc 24 turida qo’zg’atuvchinhng transovari`l berilishi aniq,angan bo’lib, bu Hol ularning tabiatda uzoq saqlanishlarig! ko’maklashadi va bo’g’imoyoqlilar organizmiga o’zgarganligidan dalolat beradi. Kanalarda infeksiy! belgisiz kechadi, ichak epiteliy hujayralari va boshqa to’qimalarida j`dal ko’payadi. Qo’zg’atuvchi kanalardan axlat, so’lak bilaf ajraladi.
Q5shlarning 72 turida qo’zg’atuvchi aniqlangan. Qushlar zararlangan hayvonlar va kanalarning ajratmalarini, ozuqa qoldiqlarini iste’moL qilishganida ham aerogej yo’llar bila. kasallikni o’zlariga yuqtirishadi. Qo’zg’atuvchi qushlar organizmidan axlat orqali ajraladi. Ku-isitmaning tabiiy o’choqlari infeksiyaning birlamchi o’choqlari hisoblanadi. Tabiiy o’choqlarda inson zararlanishi Tasodifiy bo’lib, k!tta ahamiyat kasB etmaydI

Inron uchunasosiy epidemiologikxavfni iKkilamchi, ya’ni antropurgik o’choqlar tug’diradi. Antropurgik o’choqlar uy hayvonlarining tabiatdagi infeksiya manbalari bilan muloqoti natijasida shakllanadi. Ikkilamchi o’choqlar birlamchi o’choqlArga nisbatan keng tarqalgan.

Uy hayvonlaridan sIgirlar, qo’y-dchkilar, gtlar, eshak, tuya, cho’chqa, itlar va boshqa hayvonlar infeksi9a manbai bo’lishi mumkin. Bulardaj sigirlar, po’ylar va echkilarning epi`emiOlogik ahamiyati kattadir. Uy hayvonlarida ham i.feksiya asosanLatent holda kechadi, lekin o’tkir yoki surunkali ke#huvchi turli sim`tomlar kuzatilishi ham mqmkin. Surunkalh infeksiya ularda 2 9ilGacha cho’ziladi
Hayvonlar qo’zg’atuvchini tashqi muhitga axlat, siydik, sut, yo’ldosh va homila oldi suyuqligi bilan ajratishadi. Kasallangan hayvonlardan sog’lom hayvonlar, qushlar zararlanishadi.
Inson Ku-isitma qo’zg’atuvchisini barcha ma’lum yo’llar bilan -ingalyatsion, muloqot, alimentar, transmissiv - yuqtirishlari mumkin. Aynan yuqish yo’llari xilma-xilligi koksiellezning epidemiologik o’ziga xosligini belgilovchi jihatlardan biridir. Yuqish omili bo’lib infeksiya tushgan sut, go’sht, teri, jun, tivit, paxta, suv, havo, em-xashak xizmat qiladi.
Ingalyatsion (aerogen) yuqish yo’li asosiy yo’l bo’lib, kasal hayvonlarni parvarishlash, qo’zg’atuvchi tushgan mahsulotlar - teri, charm, jun, tivit, paxtaga ishlov berish jarayonlarida kuzatiladi. Bernet koksiellasi tashqi muhitga chidamliligi, bu mahsulotlar orqali infeksiyaning manbadan juda uzoq masofalarga tarqalishiga sabab bo’ladi. Shuningdek, aerogen yo’l bilan yuqish ushbu kasallik qo’zg’atuvchilarini tadqiq etilayotgan laboratoriyalarda kuzatiladi.
Infeksiyaning alimentar yo’li bilan yuqishi kasal hayvon ajratmalari bilan ifloslangan qo’l orqali, zararsizlantirilmagan sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilish natijasida sodir etiladi. Kasallangan sigirlarda sut orqali qo’zg’atuvchi ajralishi 17 kundan 60 kungacha, surunkali jarayonda esa 2 yilgacha davom etadi. Qo’y-echkilarda esa butun laktatsiya davrida kuzatiladi. Kasallangan hayvonlar ajratmalari bilan ifloslangan suv havzalari suvidan iste’mol qilish yoki cho’milishda kasallik yuqishi mumkinligi tajribalarda isbotlangan. Oshqozondagi kislotali muhitga qo’zg’atuvchi chidamli.
Infeksiyaning muloqot mexanizmi bilan yuqishi kasallangan mollar boqilayotgan fermalar, qushxonalar va go’sht kombinatlarida kuzatiladi. Koksiellalar yuqori invazivlik xususiyati tufayli teri va shilliq qavatlar orqali organizmga tusha oladilar. Kasallangan hayvonni tug’dirishda qatnashish ayniqsa xavfli, chunki yo’ldosh va homila oldi suyuqligida qo’zg’atuvchi katta miqdorda bo’ladi.
Tabiiy o’choqlarda kasallik epizootologiyasida muhim ahamiyatga ega bo’lgan transmissiv mexanizm odamlar o’rtasida kamdan-kam kuzatiladi. Bu holda yuqtirish omili kanalar bo’ladi.
Ku-isitma bilan kasallangan kishilar ham infeksiya manbai bo’lib xizmat qilishlari mumkin.
Bemor kishidan boshqalarga infeksiya turli ajratmalar orqali beriladi. Qo’zg’atuvchi bemorlar balg’ami, siydigi, nafas yo’llari surtma-si, hatto ko’krak sutida aniqlangan. Kasallik shifoxona ichi infeksiyasi sifatida tarqalishi hamda murdalarni yorish jarayonida yuqishi mumkinligi kuzatilgan.
Kasallik epidemik yoki sporadik tusda ko’pincha qishloq aholisi orasida kuzatiladi. Bu hol qishloq aholisining chorva va uning mahsulotlari bilan ko’proq muloqotda bo’lishlari bilan izohlanadi hamda kasallanishning "qishloq xo’jalik tipini" tashkil etadi. Qishloqlarda kattalar bilan birga bolalar ham kasallanishlari mumkin. Bu joyda bahorgi-kuzgi mavsumiylik kuzatiladi.
Shu bilan birga kasallanishning "ishlab chiqarish tipi" ham mavjud bo’lib, unda qushxona, go’sht kombinatlari, jun, teri paxtaga ishlov beruvchi korxonalar xodimlari kasallanishadi. Bu holda yaqqol mavsumiylik yo’q. Asosan kattalar kasallanishadi.