О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov
Download 6.73 Mb. Pdf ko'rish
|
Biologiya 8
- Bu sahifa navigatsiya:
- 43-§. Bosh miya katta yarimsharlarining tuzilishi Tuzilishi.
|
0 ‘ylab javob bering:
1. Ba’zan orqa miyadan qo‘zg‘alish bosh miyaga o‘tmaydi, lekin bosh miyadan normal o‘tadi. Bunday holda odam qo‘liga ukol qilinganda og‘riq sezadimi? 2. Organizm bir butun sistema, uning hamma qismlari o‘zaro muvofiqlashgan holda ishlaydi. Nima sababdan orqa miya qattiq jarohatlanganda ham bosh miya normal ishlayveradi? 43-§. Bosh miya katta yarimsharlarining tuzilishi Tuzilishi. Bosh miya o‘ng va chap yarimshardan iborat bo‘lib, ular qadoqsimon tana yordamida bir-biri bilan tutashib turadi. Bosh miya yarimsharlari ikki qavatdan iborat: 1) kulrang moddadan tashkil topgan tashqi po‘stloq qavat; 2) oq moddadan tashkil topgan ichki qavat. Bosh miya katta yarimsharlari po‘stloq qavatining qalinligi 2,5 3,0 mm bo‘ladi. Po‘stloq tekis bo‘lmasdan, pushta va egatlardan iborat. Miya po‘stlogcining bunday tuzilishi nihoyatda ko‘p miqdorda nerv hujayralari joylashuviga imkon beradi. Binobarin, miya po‘stlog‘ida 14-16 mlrd hujayralar joylashgan. Qizig‘i shundaki, miya po‘stlog‘i pushtalarining soni barcha odamda deyarli bir xil, lekin ularning tuzilishi bamisoli qo‘l kafti chiziqlari singari xilma-xil bo‘ladi. Agar miya po‘stlog‘ining pushta va egatlari yozib tekislansa, uning umumiy sathi 1468-1670 cm2 ni tashkil qiladi. Miya katta yarimsharlari peshana, chakka, tepa, ensa qismlariga bo‘linadi. Bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘i mikroskopda tekshirilganda, undagi nerv hujayralari olti qavat bo‘lib joylashganligi aniqlangan. 133 69-rasm. Bosh miya kattayarimsharlari po‘stlog‘i bo‘limlari: 1 - peshana bo‘limi, 2 - tepa bo'limi, 3 - ensa bo‘limi, 4 - chakka bo‘limi, J maikazoldi egati, 6 - markaziy egat, 7 - markazorti egati, 8 - yon egat, 9 - miyacha, 10 - miya dastasi. Bosh miya katta yarimsharlari po‘stlog‘ining turli qismlarida joylashgan nerv hujayralarining po‘stloq sathi funksiyasiga ko‘ra uchta zonaga bo‘linadi: sezish, harakat va assotsiativ zonalar. Sezish zonalarida joylashgan nerv hujayralari to‘plami odam tanasining barcha sezgi organlarining oliy markazi hisoblanadi. Bu markazlar teri, ko‘rish, eshitish, hid va ta’m bilish kabi sezgi organlari retseptorlaridan impuls qabul qiladi. Bosh 70-rasm. Bosh miya yarimsharlari po‘stlog‘ida oliy nerv markazlarining joylashuvi: 1 - hid bilish, 2 - sezish, 3 - harakatlanish, tuyg'u, 4 - eshitish, 5 - nutq, 6 - liisoblash, 7 - o‘qish, 8 - ko'rish, 9 - harakatlanish, tuyg'u, 10 - ohang, musiqa, 11 - chamalash, 12 - geometrik obrazlami sezish. 13 4 j miya katta yarim sharlari po‘stlog‘ining harakat zonalaridagi nerv hujayralari to‘plami muskullar, paylar, bo‘g‘imlar, suyaklarning retseptorlaridan impuls qabul qilib, odam tanasining barcha qismlari harakatini boshqaruvchi oliy nerv markazi vazifasini bajaradi. Assotsiativ zonalarning nerv hujayralari odam tanasining to‘qima va organlari bilan nerv yo‘llari orqali bog‘lanmagan, ular miya po‘stlog‘ining turli qismlaridagi nerv hujayralarini bir-biri bilan bog‘laydi. Bu zonalar sezgi va harakatlanish organlaridan kelgan ta’sirni analiz va sintez qiladi. Bosh miya katta yarimsharlarining po'stloq qismi odam oliy nerv faoliyatining fiziologik asosi hisoblanadi. Odamning fikrlashi, ongi, o‘zlashtirishi, eslab qolishi, boshqalar bilan muomala qilishi, madaniyati. bilim olishi, hunar o‘rganishi, murakkab harakatlarni bajarishi miya po‘stlog‘ining faoliyatidir. Miya po‘stlog‘ining turli qismlarida har xil funksiyalarni boshqaruvchi nerv markazlari joylashgan. Chunonchi, po'stloqning ensa qismida ko'rish, chakka qis- mida eshitish, peshana qismining ostki ichkari sohasida hid bilish, tepa qismidagi oldingi markaziy pushtasida harakat, orqa markaziy pushtasida tana terisining sezgi markazlari joylashgan. Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring: 1. Katta yarimsharlar qismlari va ularga xos belgilami juftlab yozing: A - katta yarimsharlar, В - kulrang moddasi, D - oq moddasi, E - po'stloqosti yadrolari, F - qadoq tanasi, H - po‘stlog‘i yuzasi, G - egatchalar; 1 - oq modda ichida joy lashdan kulrang moddadan iborat, 2 - bir necha qavat po‘stloqni hosil qiladi, 3 - nerv tolalaridan iborat, yarimsharlarni tutashtirib turadi, 4 po‘stk>gcini zonalarga ajratib turadi, 5 - o‘zaro tutashgan chap va o‘ng yarimsharlarga bo‘linadi, 6 - kulrang modda ostida joylashgan, 7 - ilonizi egatchalardan iborat. 2. Katta yarimsharlar zonalari va ular funksiyasini juftlab yozing: A - sezish, В - harakatlanish, D - assotsiativ; 1 - nerv markazlarini bir-biri bilan bog‘lab turadi, 2 - sezish va harakatlanish organlaridan kelgan ta’simi tahlil qilish, 3 - organlardan kelgan nerv impulslarini qabul qilish. 3. Nerv markazlari va ular joylashgan miya po‘stlog‘i zonalarini juftlab yozing: A - ko'rish, В - eshitish, D - hid va ta’m bilish, E - teri-muskul sezish, F - diqqat va ixtiyoriy harakatlar, 1 chakka bo‘limi oldingi qismi, 2 chakka, 3 markaziy egatcha orqasi, 4 - markaziy egati oldingi va peshana qismi, 5 - ensa. 135 0 ‘ylab javob bering: Odam bolasini hayvonlar boqib olganligi to‘g‘risida bir qancha ma’lumotlar bor. Nima uchun kishilar orasiga qaytib kelgan odam gapuish va tik yurishni o'rgana olmaydi? Download 6.73 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|