O xoshimov, S. Saidaxmedov

Statordagi kuchlanishni o‘zgartirib assinxron mashinalar- ning tezligini rostlash. Kuchlanishni kamaytirganda kritik sirpa- nish o‘zgarmaydi, kritik moment esa kamayadi (4.2-rasmga qa- rang). Bunday rostlash usulidagi tavsiflar statorga qo‘shimcha qarshilik kiritilgandagi ifodalarga yaqin bo‘1adi. Kichik tezlik- 'arda mumkin bo‘lgan iiioincnt qijmatini oshirish maqsadida faza iotorii dvigatellarda rotorga qo’shimcha qarshilik kiritish ium- kin. Yuritma energetikasi, taxminan, statorga qo‘shimcha qar- shilik kiritilgandagidek; tezlik kamayishi bilan qurilmaning FIK va quvvat koeffitsiyenti kamayadi. Statordagi kuchlanish ortganda tezlik asosiy tezlikdan birmuncha yuqoriroq bo‘lishi mumkin. Ammo bu holda mashina to‘yinib, po‘latdagi isroflar to‘satdan ortib ketadi.
Agarda avtotransformator qo‘llanilsa. kuchlanishi pasayganda statordagi aktiv va induktiv qarshilik ko‘payadi, kritik sirpanish

esa kamayadi. Bunday sxemada rostlash diapazoni D — l,2•1,3 ga teng bo‘ladi.
Tezlikni mashinaning juft qutblar sonini o‘zgartirib rost- lash. Oddiy texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarini bajara- digan ko‘plab mexanizmlar tezlikni ravon rostlashni talab qil- maydi. Ular uchun tezlikni ikki, uch pog‘onada rostlashga mo‘l- jatlangan yuritmalar yetarti bo‘ladi. Bu mexanizmlarga yuk va passajir tashuvchi liftlar, yog‘ochga ishlov beruvchi dastgohlar, markazdan qochma separatorlar va boshqa mashinalar kiradi.
Bu holda yuritmada ko‘p tezlikli elektr dvigatelidan foyda- laniladi. Bunday dvigatellar konstruktiv jihatdan ikki turda: stator- ning bitta paziga turli juft qutbli bir nechta chulg‘amlar joylash- gan:; chulg‘am seksiyalarfii ma’lum tarzda ulaganda juft qutblar sos ini o‘zgartirish imkonini beradigan bir nechta chulg‘amli qilib Mjariladi.


4.12-rasm. Ko‘p fazali assinxron dvigatelning stator fazalari seksiyalarining ulanish sxemalari: juft qutblar sonini 2p = 8 (a) va 2p = 4 ni seksiyalarni ketma-ket (fi) va parallel (d) ulagan holatdagi sxemalari.

Agarda assinxron mashinada stator qutblar soni o‘zgartiri1sa,

rotorning qutblar sonini ham shu songa o‘zgartirish kerak. Bu
jarayon «olmaxon katakli» rotori bo‘1gan mashinalarda avtomatik tarzda amalga oshirilganligi bois ko‘p tezlikli dvigatellar faqat qisqa tutashgan rotorli bo‘1adi.
Statorning bir pazida bir nechta chulg‘amli ko‘p tezlikli dvigatel boshqacha turdagi dvigatellardan o‘zining o‘lchamlari, massasi, FIK va quvvat koeffitsiyentining pastligi tufayli orqada qoladi. Juft qutblar sonini 2 : 1 nisbatda almashlab ulash sxemasi 4.12-rasmda keltirilgan.


4.13-rasm. Ikki tezlikli dvigatelning mexanik tavsiflari:
a - o‘zgarmas moment rejimida; h — o‘zgarmas quvvat rejimida.
Bu yerda soddalashtirish maqsadida statorning bitta faza chulg‘ami keltirilgan. Chulg‘am1arni ulanish sxemasidan ko‘rinib turibdiki, sektsiyalar ketma-ket hamda parallel ulanganda ham juft qutblar soni olinadi. Ko‘p tezlikli dvigatelga ega bo‘lgan yurit- malarda tezlik chulg‘amlarni turli ravishda ulash bilan rostlanadi. Bu ulanishlami o‘zgarmas moment hamda o‘zgarmas quvvat rejimida amalga oshirish mumkin.

7.