O xoshimov, S. Saidaxmedov

INERSIYA MOMENTI YA ELEKTR MEXANIK VAQT DOIMIYLIGI

Zamonaviy elektr yuritma murakkab elektromexanik tizim bo‘lib, bunda ishlash rejimini o‘zgarishi fizika qonunlari asosida turli jarayonlarda kechadi. Bu jarayonlar dvigatelni qizishga va natijada uning parametrlarini o‘zgarishga olib keladi.
O‘tkinchi jarayonlarni to‘la tahlil etish ancha murakkab ma- sala bo‘lib, uni ,’echishda tizimning tavsiflari va bog‘lanish- laming nochiziqligi masalani yanada murakkablashtiradi. Amalda o‘tkinchi jarayonlarni tadqiq etishda dinamikaga kamroq ta’sir etadigan ikkilamchi omillar hisobga olinmasa, masala dflGha soddalashadi. Bu holatda tavsiflarni chiziqlashtirish va parametr- larni o‘zgarmas deb qabul qilish mumkin.
Krivoship-shatunli mexanizmlar, robotlarda, elektr mashina magnit zanjirining to‘yinish zonasida ishlayotganda va h.k. hol- larda parametrlari o‘zgarishi mumkin.
Mazkur bobda elektr yurıtmalarda mexanik va elektrmagnit jarayonlaming kechishini belgilaydigan asosiy parametrlar ko‘rib chiqiladi. Bu birinchi navbatda, yuritmaning inersiya momenti, konturlar va chu1g‘amlarning aktiv va induktiv qarshiliklaridir.
Elektr mashina qurilmasining inersiya momenti uni o‘tkinchi jarayonlarda o‘zini tutishini ko‘rsatadigan asosiy parametrlaridan biridir. Ayrim aylanuvchi detallarning inersiya momentini ular- ning geometrik o‘lchovlari orqali aniqlash mumkin. Lekin bu ancha murakkab usul hisoblanadi. Elektr dvigatel rotori uchun bu usulni qo‘l1ab bo‘lmaydi. Chunki rotor murakkab shaklga ega bo‘lgan elementlardan va turli xil materiallardan tashkil topgan. Shuning uchun inersiya momenti tajriba yo‘li bilan aniqlanadi va kataloglarda keltiriladi. Inersiya momentini salt yurish isroflari va
o‘z-o‘zidan to‘xtash egri chizig‘i bo‘yicha aniqlash mumkin. Buning uchun salt yurishda dvigatel ma’lum tezlikkacha chiqarib o‘chirib qo‘yiladi va ossillograf yordamida m -fat) egri chizig‘i olinadi. Shundan so‘ng salt yurish isrofi tezlikning turlicha qiymatlari uchun aniqlanadi va M„ =/(m) egri chizig‘i quriladi.
Yakor zanjirini o‘chirib qo‘yib tormozlash rejimida harakat tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
gy' Id /df9
bu yerdan
= -Mfg/(dm/Jt). (5.1)
Tizimning inersiya momenti elektr yuritma dinamikasiga katta ta’sir ko‘rsatadi va harakat tenglamasiga kiruvchi elektr mexanik vaqt doimiysini aniqlaydi:
d q' J d ldt• (5.2)
Dvigatel momentini tezlikning chiziqli funksiyasi deb qabul etib, quyidagini olamiz:

bu yerda: M - rotor qo‘zg‘almay turgandagi moment yoki qisqa tutashish momenti: M - qarshilik momenti (statik moment) bu yerdan:

(5.4)
bu yerda: Tq —- J/c - elektromexanik vaqt doimiysi c = M ./ cı -
koeffitsiyent; m — salt yurish tezligi.
Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigateli uchun

bu yerda: Kz, - moment M va tok I orasidagi bog‘liqlik koef- fitsiyenti; rp - - yakor zanjirining qarshiligi.

Bu yerdan

Bundan kelib chiqadiki,
Tq - Jury gf Kff ’ K2)•
(5.5)

(5.6)

Shundayc{ilib, elektromexanik vaqt doimiysi nafaqat inersiya momenti, balki yakor zanjiri qarshiligi bilan ham aniqlanadi va uning ortishi bilan vaqt doimiysi ham ortadi.
Vaqt doimiysi Tq ning ifodasiga _NE va Kg koeffitsiyentlari ham kirganligi uchun u mashinaning konstruktiv xususiyatlariga ham bog‘liqdir.